قرار عدم صلاحیت از طرف بازپرس

وقتی تو مسیر پرونده کیفری، بازپرس پرونده حس می کنه یا تشخیص می ده که صلاحیت رسیدگی به پرونده شما رو نداره، «قرار عدم صلاحیت از طرف بازپرس» صادر می کنه. این یه جور تصمیم قانونیه که مسیر پرونده رو درست می کنه تا کارتون تو مرجع اشتباه گیر نکنه و پرونده به جایی بره که باید.

اگه خدای نکرده گذر شما یا یکی از نزدیکانتون به دادسرا افتاده باشه، احتمالاً با واژه های حقوقی زیادی سر و کار پیدا می کنید که شاید سر درآوردن ازشون کمی گیج کننده باشه. یکی از این واژه ها که خیلی هم مهمه، قرار عدم صلاحیت از طرف بازپرس هست. حالا این یعنی چی؟ داستان از چه قراره؟

خیلی ساده بخوام بگم، فرض کنید یه پرونده جنایی مثل قتل دارید. خب این پرونده رو هر بازپرسی نمی تونه رسیدگی کنه و حتماً باید بره دادگاه کیفری یک. اگه به اشتباه یه بازپرس معمولی بخواد بهش رسیدگی کنه، خیلی زود میفهمه که این پرونده تو حیطه کاری و اختیارات اون نیست و باید یه قرار بده و بگه من صالح نیستم. این همون قرار عدم صلاحیت از طرف بازپرس هست.

هدف اصلی ما تو این مقاله اینه که از صفر تا صد این موضوع رو براتون روشن کنیم. نمی خوایم مثل کتاب های حقوقی خشک و رسمی صحبت کنیم، بلکه می خوایم با یه لحن خودمونی و دوستانه، کاری کنیم که هر کسی، چه وکیل باشه و چه یه شهروند عادی که با این مسائل حقوقی درگیر شده، دقیقاً متوجه بشه که این قرار چیه، کی صادر میشه، چه مراحلی داره و اگه صادر شد، چه کارهایی باید انجام داد. قراره یه راهنمای کامل و حسابی براتون آماده کنیم تا دیگه از این واژه ها نترسید و بدونید که حق و حقوق تون چیه.

اصلاً بازپرس کیه و چرا صلاحیتش اینقدر مهمه؟

قبل از اینکه بریم سر اصل مطلب و ببینیم قرار عدم صلاحیت چیه، بیاید یه کوچولو در مورد خود بازپرس صحبت کنیم. تا وقتی ندونیم بازپرس کیه و چه وظایفی داره، شاید درک این قرار هم کمی سخت باشه. پس بریم ببینیم بازپرس تو این سیستم قضایی ما چه جایگاهی داره و چرا اصلاً باید صلاحیت داشته باشه.

بازپرس و جایگاهش تو دادسرا

راستش رو بخواید، وقتی یه جرمی اتفاق میفته و شکایت میشه، پرونده اول میره دادسرا. دادسرا هم یه جای حساس و مهمه که وظیفش اینه که تحقیقات اولیه رو انجام بده. یعنی چی؟ یعنی ببینه اصلاً جرمی اتفاق افتاده؟ اگه آره، کی انجامش داده؟ چه جوری انجام شده؟ مدارک و شواهد چیه؟

توی همین دادسرا، یکی از مقام های قضایی مهم و کلیدی، بازپرس هست. بازپرس مثل یه کارآگاه حرفه ای، مسئول انجام این تحقیقات مقدماتیه. این شخص باید دنبال مجرم بگرده، ازش بازجویی کنه، شواهد رو جمع آوری کنه و خلاصه هر کاری که لازمه برای کشف حقیقت انجام بده. اما یه نکته مهم اینه که بازپرس همین جوری از خودش نمیتونه شروع به کار کنه، بلکه باید دادستان پرونده رو بهش ارجاع بده. یعنی دادستان چراغ سبز رو نشون میده و میگه: فلانی، این پرونده رو بگیر و تحقیقات رو شروع کن.

حالا تصور کنید چقدر مهمه که این بازپرسی که قراره این همه کار مهم انجام بده، صلاحیت داشته باشه! یعنی بتونه از نظر قانونی به اون پرونده خاص رسیدگی کنه. اگه بازپرس صالح نباشه، تمام کارهایی که میکنه ممکنه از نظر قانونی مشکل دار بشه و پرونده رو به بن بست برسونه. پس این صلاحیت، یه جورایی مجوز شروع به کاره برای بازپرس و بدون اون، کارش لنگ میمونه.

چه وقت بازپرس صلاحیته؟ (انواع صلاحیت)

قانون گذار برای اینکه نظم کارها به هم نخوره و هر بازپرسی سراغ هر پرونده ای نره، یه سری قوانین گذاشته تا مشخص بشه چه بازپرسی برای رسیدگی به چه پرونده ای صلاحیت داره. این صلاحیت ها دو نوع اصلی دارن: ذاتی و محلی.

صلاحیت ذاتی: پرونده های خاص، دادگاه های خاص

صلاحیت ذاتی یعنی اینکه پرونده از نظر ماهیت و نوع جرم، در حیطه اختیارات یه بازپرس خاص یا یه دادگاه خاص قرار می گیره. مثلاً:

• اگه یه جنایت عمدی (مثل قتل) اتفاق بیفته، رسیدگی بهش تو صلاحیت دادگاه کیفری یکه و بازپرس های معمولی نمی تونن تحقیقات نهایی رو انجام بدن.
• یا اگه پای جرائم امنیتی (مثل جاسوسی) وسط باشه، باید بره دادگاه انقلاب.
• جرائمی که بچه ها و نوجوان ها مرتکب میشن هم میره دادگاه اطفال و نوجوانان.

اینجا دیگه بحث اینکه جرم تو کدوم شهر اتفاق افتاده نیست، بحث اینه که ماهیت خود جرم طوریه که باید یه مرجع قضایی خاص (با درجه و تخصص بالاتر یا متفاوت) بهش رسیدگی کنه. اگه بازپرس ببینه پرونده از این نوعه، میفهمه که صلاحیت ذاتی نداره و باید بگه من صالح نیستم.

صلاحیت محلی: جرم تو کدوم شهر اتفاق افتاده؟

صلاحیت محلی یه جورایی شبیه به اینه که هر کسی تو حیاط خودش بازی کنه! یعنی بازپرس فقط میتونه به پرونده هایی رسیدگی کنه که جرم تو حوزه قضایی خودش اتفاق افتاده باشه. قانون آیین دادرسی کیفری (ماده ۱۱۶) این موضوع رو اینجوری مشخص کرده:

1. اگه جرم توی همون منطقه ای که بازپرس کار میکنه اتفاق افتاده باشه، خب بازپرس صالح به رسیدگیه.
2. اگه جرم تو یه جای دیگه اتفاق افتاده، ولی متهم اونجا دستگیر شده یا جرم اونجا کشف شده، بازپرس اون حوزه میتونه یه سری اقدامات اولیه رو انجام بده (مثلاً متهم رو دستگیر کنه یا دلایل رو جمع کنه) اما بعدش باید پرونده رو بفرسته به بازپرس محل وقوع جرم.
3. گاهی هم محل وقوع جرم معلوم نیست. تو این حالت، بازپرس همون جایی که جرم کشف شده یا متهم دستگیر شده، تحقیقات رو ادامه میده تا محل وقوع جرم مشخص بشه.

پس، اگه یه سرقت تو اصفهان اتفاق افتاده باشه، بازپرس تهران نمی تونه از اول تا آخر بهش رسیدگی کنه و باید پرونده رو بفرسته به اصفهان. البته اگه سارق رو تو تهران بگیرن، بازپرس تهران میتونه اقدامات فوری رو انجام بده، ولی پرونده رو باید بفرسته اصفهان.

خیلی مهمه که بدونید اگر بازپرسی تشخیص بده که صلاحیت ذاتی یا محلی برای رسیدگی به یک پرونده رو نداره، اقدامات اولیه ای که برای جلوگیری از بین رفتن ادله و فرار متهم انجام داده (مثلاً بازرسی صحنه جرم یا دستگیری موقت)، همچنان معتبر هستن و به هدر نمیرن. این نکته برای حفظ حقوق شاکی و متهم و کشف حقیقت خیلی کلیدیه.

تفاوت ها رو بدونیم: با رد دادرس یا منع تعقیب فرق داره

گاهی ممکنه کلمات و اصطلاحات شبیه به هم باشن و آدم رو گیج کنن. قرار عدم صلاحیت با چند تا چیز دیگه فرق داره که باید حواسمون باشه:

• با رد دادرس فرق داره: رد دادرس مربوط به خود شخص بازپرسه، نه کل مرجع قضایی. مثلاً اگه بازپرس با متهم فامیل باشه یا تو پرونده ذی نفع باشه، دیگه نمیتونه به پرونده رسیدگی کنه. اینجا بازپرس عوض میشه، ولی پرونده تو همون شعبه میمونه. ولی تو قرار عدم صلاحیت، کل پرونده میره یه شعبه یا دادسرای دیگه.
• با منع تعقیب یا موقوفی تعقیب فرق داره: منع تعقیب یعنی بازپرس بعد از تحقیقات میفهمه اصلاً جرمی اتفاق نیفتاده یا متهم مجرم نیست. موقوفی تعقیب هم یعنی جرمی اتفاق افتاده، ولی به دلایل قانونی دیگه نمیشه دنبالش کرد (مثلاً جرم مشمول مرور زمان شده). این دو تا مربوط به ماهیت پرونده هستن، ولی قرار عدم صلاحیت فقط می گه این پرونده باید بره جای دیگه رسیدگی بشه و به ماهیتش کاری نداره.

چی میشه که بازپرس می گه من صالح نیستم؟ (موارد صدور قرار عدم صلاحیت)

حالا که فهمیدیم بازپرس کیه و چه جور صلاحیت هایی داره، بریم سراغ اصل داستان: چی میشه که بازپرس یهو می فهمه که نمیتونه به پرونده رسیدگی کنه و باید قرار عدم صلاحیت صادر کنه؟ این قرار تو چه مواردی و با چه منطقی صادر میشه؟

تعریف ساده قرار عدم صلاحیت از طرف بازپرس

همونطور که قبل تر گفتم، قرار عدم صلاحیت از طرف بازپرس یعنی بازپرس بعد از اینکه پرونده میاد دستش و یه نگاهی بهش میندازه، میبینه که ای بابا، این پرونده تو حوزه اختیارات قانونی اون نیست. این می تونه به خاطر نوع جرم باشه (صلاحیت ذاتی) یا به خاطر جایی که جرم اتفاق افتاده (صلاحیت محلی). وقتی بازپرس به این نتیجه میرسه، دیگه وارد ماهیت پرونده نمیشه و فقط یه قرار صادر می کنه که می گه من صلاحیت ندارم، لطفاً این پرونده رو بفرستید به مرجع صالح. به همین سادگی.

هدف اصلی این کار اینه که پرونده از مسیر اشتباه خارج بشه و بره به دست کسی که واقعاً باید بهش رسیدگی کنه. اینجوری هم کارها منظم پیش میره، هم حق و حقوق شاکی و متهم پایمال نمیشه و هم از طولانی شدن بی دلیل دادرسی جلوگیری میشه.

مثال های رایج برای صدور این قرار

برای اینکه قضیه رو بهتر درک کنیم، بیاید چند تا مثال بزنیم. اینجوری تو ذهن تون قضیه بهتر جا میفته.

۱. وقتی صلاحیت ذاتی نداره (پرونده باید بره دادگاه خاص)

این حالت زمانی پیش میاد که نوع جرم اونقدر خاصه که بازپرس معمولی نمیتونه یا قانون بهش اجازه نمیده بهش رسیدگی کنه. مثلاً:

• فرض کنید پرونده ای درباره جنایت عمدی (مثل قتل یا آدم ربایی) تو دادسرای عمومی مطرح شده. بازپرس سریع میفهمه که این پرونده باید بره دادگاه کیفری یک و دادسرای اونجا باید تحقیقات مقدماتی رو انجام بده. پس قرار عدم صلاحیت ذاتی صادر می کنه و میفرسته اونجا.
• یا اگه متهم یه جرم امنیتی مثل اختلاس کلان یا توطئه علیه امنیت ملی انجام داده باشه، بازپرس میفهمه این پرونده تو صلاحیت دادگاه انقلابه. پس پرونده رو به دادسرای انقلاب میفرسته.
• همین طور اگه متهم یه نظامی باشه و جرمش هم نظامی باشه، باید بره سازمان قضایی نیروهای مسلح. بازپرس معمولی اینجا هم قرار عدم صلاحیت میده.

اینجا دیگه کاری به محل وقوع جرم نداریم، فقط نوع جرم و ماهیتش مهمه که بازپرس رو مجاب میکنه بگه این از جنس کار من نیست!

۲. وقتی صلاحیت محلی نداره (جرم تو یه شهر دیگه اتفاق افتاده)

این حالت هم خیلی پیش میاد و مربوط به جغرافیا میشه. یعنی جرم تو یه شهر یا استان دیگه اتفاق افتاده و بازپرس حوزه خودش رو صالح نمیدونه. مثلاً:

• فرض کنید شما یه مال خر رو تو تهران دستگیر کردید، ولی اون جرم سرقت رو تو شیراز انجام داده. بازپرس تهران میتونه اقدامات اولیه (مثل بازجویی یا ضبط اموال مسروقه) رو انجام بده، ولی بعدش باید با صدور قرار عدم صلاحیت محلی، پرونده رو با متهم بفرسته دادسرا و بازپرس شیراز. (ماده ۱۱۶ قانون آیین دادرسی کیفری خیلی واضح این رو میگه).
• یا فرض کنید یه پرونده کلاهبرداری اینترنتی دارید که شاکی تو مشهده، متهم تو تبریزه، و سرور اصلی کلاهبرداری هم تو تهرانه! اینجا بازپرس باید با دقت بررسی کنه که کدوم یکی از این نقاط، محل وقوع جرم اصلی محسوب میشه و اگه دید خودش صالح نیست، پرونده رو بفرسته به مرجع صالح.

نکته مهم اینه که تو صلاحیت محلی، اقدامات فوری بازپرس (دستگیری متهم، بازرسی محل) حتی اگه بعداً قرار عدم صلاحیت صادر بشه، معتبره و به کار مرجع صالح میاد. پس نگران نباشید که این کارها هدر بره.

تفاوتش با قرار عدم صلاحیت دادگاه

شاید بپرسید: خب، قرار عدم صلاحیت دادگاه هم داریم؟ بله! داریم. ولی یه فرق اساسی دارن و اون هم اینه که مرجع حل اختلافشون فرق میکنه. ببینید:

• وقتی بازپرس قرار عدم صلاحیت میده و مثلاً دادستان باهاش موافقت نمیکنه، این اختلاف میره تو دادگاه کیفری دو همون محل دادسرا حل میشه.
• اما اگه خود دادگاه (مثلاً دادگاه کیفری دو) قرار عدم صلاحیت صادر کنه و بگه این پرونده تو صلاحیت من نیست و باید بره دادگاه کیفری یک، اگه اختلافی پیش بیاد، مرجع حل اختلافش دیگه دادگاه تجدیدنظر استان (یا حتی دیوان عالی کشور) هست.

یعنی مرجع بالادستی که تصمیم آخر رو میگیره، تو این دو حالت متفاوته. این فرق مهمی هست که باید حواستون بهش باشه.

مراحل صدور این قرار چطوریه؟

حالا که فهمیدیم بازپرس کیه و تو چه مواقعی قرار عدم صلاحیت میده، بریم سراغ مراحل صدورش. یعنی وقتی بازپرس به این نتیجه میرسه که صالح نیست، چه کارایی باید انجام بده؟ این پروسه همین جوری الکی که نیست، یه سری تشریفات و مراحل قانونی داره.

بازپرس کی می فهمه صالح نیست؟

بازپرس هر لحظه که در طول تحقیقات مقدماتی متوجه بشه که صلاحیت رسیدگی به پرونده رو نداره، باید قرار عدم صلاحیت رو صادر کنه. یعنی چی؟ یعنی ممکنه از همون اول که پرونده رو میبینه، به خاطر نوع جرم یا محل وقوعش، متوجه بشه که صالح نیست. یا شاید هم بعد از چند روز تحقیق و جمع آوری مدرک، وقتی اطلاعات بیشتری به دست میاره، بفهمه که ای دل غافل، این پرونده اصلاً جای دیگه باید رسیدگی بشه.

مهم اینه که بازپرس نباید الکی پرونده رو ادامه بده و وارد ماهیت قضیه بشه، چون اگه این کار رو بکنه، تمام زحماتش ممکنه بعداً از نظر قانونی بی اعتبار بشه. پس باید به محض اینکه فهمید صالح نیست، تحقیقات رو متوقف کنه و سراغ صدور قرار عدم صلاحیت بره.

نقش دادستان تو این وسط چیه؟ (خیلی مهم!)

بازپرس تو دادسرا زیر نظر دادستان کار میکنه. پس وقتی بازپرس قرار عدم صلاحیت صادر می کنه، این قرار باید به تایید دادستان هم برسه. نقش دادستان این وسط خیلی پررنگ و مهمه و سه حالت مختلف میتونه پیش بیاد:

۱. اگه دادستان موافقت کنه: (پرونده میره به دادسرای صالح)

این بهترین و ساده ترین حالته. بازپرس قرار عدم صلاحیت رو میده، دادستان بررسی می کنه و میبینه حق با بازپرسه. پس موافقت می کنه و پرونده سریعاً (البته سریع تو سیستم قضایی!) به دادسرا یا مرجع صالح ارسال میشه. مثلاً اگه بازپرس تهران بگه این جرم تو شیراز اتفاق افتاده و دادستان هم تایید کنه، پرونده مستقیم میره دادسرای شیراز. اینجا دیگه بحث و جدلی پیش نمیاد و کار خیلی سریع تر پیش میره.

۲. اگه دادستان مخالف باشه: (دادگاه برای حل اختلاف میاد وسط)

گاهی وقت ها پیش میاد که بازپرس قرار عدم صلاحیت میده، ولی دادستان باهاش مخالفه! یعنی دادستان میگه: نه آقا، تو صالحی و باید به این پرونده رسیدگی کنی! اینجا یه جورایی اختلاف نظر پیش میاد. قانون آیین دادرسی کیفری (ماده ۲۹۷) برای اینجور مواقع یه راه حل در نظر گرفته:

• تو این حالت، پرونده به دادگاه کیفری دو همون حوزه قضایی (یعنی همون شهری که دادسرا توش قرار داره) ارسال میشه.
• دادگاه کیفری دو، این اختلاف رو بررسی می کنه و تصمیم می گیره که حق با بازپرسه یا دادستان.
• اگه دادگاه با نظر بازپرس موافق باشه، قرار عدم صلاحیت تایید میشه و پرونده به مرجع صالح ارسال میشه.
• اما اگه دادگاه با نظر دادستان موافق باشه، یعنی بگه بازپرس صالح بوده، اون وقت پرونده برمی گرده به همون بازپرس تا ادامه تحقیقات رو انجام بده.

این پروسه حل اختلاف ممکنه کمی زمان بر باشه، ولی برای اینه که مطمئن بشن پرونده واقعاً به دست کسی سپرده میشه که از نظر قانونی صلاحیت رسیدگی بهش رو داره. پس نباید ازش ترسید.

همیشه یادتون باشه که وقتی بازپرس و دادستان با هم اختلاف پیدا می کنن و پرونده میره دادگاه برای حل اختلاف، تاریخ ثبت شکواییه اولیه شما حفظ میشه و اینجوری حقوق تون به خاطر طولانی شدن پروسه حل اختلاف، از بین نمیره. این یه نکته طلایی برای حفظ حقوق شماست.

حالا که قرار عدم صلاحیت صادر شد، چی میشه؟ (آثار حقوقی و عملی)

خب، تا اینجا فهمیدیم که «قرار عدم صلاحیت از طرف بازپرس» یعنی چی و چه جوری صادر میشه. حالا بریم سراغ بخش خیلی مهم تر: وقتی این قرار صادر شد، دقیقاً چه اتفاقاتی برای پرونده میفته؟ چه چیزایی از بین میره و چه چیزایی سر جاش میمونه؟ این قسمت خیلی کاربردیه و اگه بدونید، هم جلوی نگرانی هاتون رو میگیره و هم کمک میکنه روند پرونده رو بهتر پیگیری کنید.

تحقیقات متوقف میشه، ولی اقدامات قبلی سر جاشه

اولین و مهم ترین اتفاق اینه که به محض صادر شدن قرار عدم صلاحیت، بازپرسی که این قرار رو داده، دیگه اجازه نداره وارد ماهیت پرونده بشه و تحقیقاتش رو ادامه بده. دلیلش هم خیلی واضحه: چون صالح نیست، هر تصمیمی که بگیره یا هر تحقیقی که بعد از این انجام بده، ممکنه از نظر قانونی بی اعتبار باشه و بعداً تو دادگاه مشکل ایجاد کنه.

اما یه «ولی» بزرگ اینجا داریم: کارهایی که بازپرس تا قبل از صدور این قرار انجام داده، کاملاً معتبره و از بین نمیره! یعنی چی؟ یعنی:

• معاینه صحنه جرم: اگه بازپرس رفته باشه محل وقوع جرم و بازرسی کرده باشه، اون گزارش ها معتبره.
• جمع آوری مدارک اولیه: اگه فیلم دوربین مداربسته، مدارک دیجیتال، یا هر سند دیگه ای رو جمع آوری کرده باشه، این ها هم به درد مرجع صالح بعدی میخوره.
• اظهارات اولیه و تامین دلیل: اگه از شهود یا متهم اظهارات اولیه گرفته باشه یا برای حفظ یه دلیل، کاری کرده باشه، همه اش معتبره.

فلسفه این کار اینه که ما نمی خوایم وقت و زحمت الکی هدر بره یا مهم تر از اون، شواهد و دلایل جرم از بین بره. پس نگران نباشید، کارهای اولیه شما تو پرونده از بین نمیره و به مرجع بعدی کمک میکنه.

تاریخ ثبت شکایت از بین نمیره

یه نکته خیلی مهم دیگه، به خصوص برای شاکی ها، اینه که با صدور قرار عدم صلاحیت، تاریخی که شما شکایتتون رو ثبت کردید، از بین نمیره و محفوظ میمونه. این موضوع تو بحث «مرور زمان» خیلی حیاتیه.

مرور زمان یعنی چی؟ یعنی برای بعضی از جرائم، اگه از زمان وقوع یا کشفشون مدت مشخصی بگذره و هیچ اقدامی صورت نگیره، دیگه نمیشه دنبالشون رفت. حالا اگه به خاطر این رفت و برگشت ها و پیدا کردن مرجع صالح، زمان بگذره، نباید حق شما ضایع بشه. به خاطر همین، قانون گذار گفته که تاریخ ثبت اولیه شکایت شما ملاک قرار می گیره. پس اگه پرونده شما چند ماه هم بین دادسراها اینور و اونور بره، نگران از دست رفتن حق تون از بابت مرور زمان نباشید.

پرونده می ره به مرجع جدید

بعد از اینکه قرار عدم صلاحیت صادر و توسط دادستان (یا دادگاه در صورت اختلاف) تایید شد، نوبت میرسه به انتقال پرونده به مرجع صالح. این مرحله هم خودش یه روند اداری داره:

1. ارسال پرونده: دادسرا یا بازپرسی که قرار رو داده، پرونده رو همراه با مدارک و گزارشاتش، به مرجع صالح میفرسته. این روزا بیشتر کارا الکترونیکی شده و پرونده هم معمولاً به صورت الکترونیکی منتقل میشه.
2. ثبت در مرجع مقصد: وقتی پرونده به مرجع صالح (مثلاً دادسرای یه شهر دیگه یا یه دادسرای تخصصی) میرسه، اونجا هم پرونده رو ثبت می کنن و به یه بازپرس جدید ارجاع میدن.
3. ادامه تحقیقات: بازپرس جدید از همون جایی که بازپرس قبلی تحقیقات رو متوقف کرده بود، کار رو ادامه میده. همونطور که گفتیم، اقدامات قبلی هم معتبره و میتونه ازشون استفاده کنه.

گاهی اوقات این پروسه اداری ارسال پرونده ممکنه کمی زمان ببره. به خاطر همین، اگه شما شاکی یا متهم هستید، بهتره پیگیر باشید و از طریق سامانه ثنا یا وکیلتون، وضعیت پرونده رو دنبال کنید تا مطمئن بشید پرونده به دست مرجع صالح رسیده و ثبت شده.

وضعیت قرار تامین کیفری صادر شده

یه نکته مهم دیگه اینه که اگه برای متهم قرار تامین کیفری (مثلاً وثیقه یا کفالت) صادر شده باشه، این قرار با صدور قرار عدم صلاحیت از بین نمیره و پابرجاست. وقتی پرونده به مرجع صالح جدید میره، بازپرس جدید باید دوباره این قرار رو بررسی کنه و میتونه تصمیم بگیره که اون رو تایید، تعدیل (مثلاً مبلغ وثیقه رو کم یا زیاد کنه) یا حتی لغو کنه. پس متهم ها باید حواسشون باشه که با انتقال پرونده، تکلیف قرار تامینشون هم در مرجع جدید مشخص میشه.

اگه به قرار عدم صلاحیت اعتراض داشته باشیم چیکار کنیم؟ (اعتراض و حل اختلاف)

همیشه هم که همه چی گل و بلبل نیست و ممکنه شما یا وکیلتون به قرار عدم صلاحیتی که بازپرس صادر کرده، اعتراض داشته باشید. شاید فکر کنید بازپرس اشتباه کرده و خودش صالح به رسیدگیه. خب، اینجا هم قانون برای شما راهی گذاشته که بتونید اعتراض کنید و حقتون رو پیگیری کنید.

کی می تونه اعتراض کنه؟

اول از همه، باید بدونیم کی حق اعتراض به این قرار رو داره. قانون مشخص کرده که افراد زیر می تونن اعتراض کنن:

• شاکی: اگه شما شاکی پرونده باشید و فکر کنید بازپرس الکی قرار عدم صلاحیت داده، می تونید اعتراض کنید.
• متهم: متهم هم حق اعتراض داره، مثلاً اگه فکر کنه این کار فقط باعث طولانی شدن پرونده میشه یا روند رسیدگی رو به ضررش تغییر میده.
• دادستان مرجع مقصد: یعنی دادستان اون دادسرایی که پرونده رو بهش فرستادن، اگه با این قرار موافق نباشه، میتونه اعتراض کنه.

چطور و کجا اعتراض کنیم؟ (مهلت و مرجع اعتراض)

برای اعتراض هم یه سری قواعد و مهلت ها داریم که باید رعایت بشن:

• مهلت اعتراض: قانون آیین دادرسی کیفری مهلت های مشخصی برای اعتراض به این جور قرارها گذاشته. معمولاً این مهلت ها کوتاهه، مثلاً ده روز از تاریخ ابلاغ قرار. پس به محض اینکه قرار به دستتون رسید، باید سریع اقدام کنید و وقت رو از دست ندید.
• مرجع اعتراض: اعتراضتون رو باید به همون مرجعی که قرار رو صادر کرده (یعنی دفتر بازپرسی مربوطه) تحویل بدید. بعدش پرونده برای رسیدگی به اعتراض، به دادگاه کیفری دو همون محل دادسرا فرستاده میشه. این دادگاه بررسی می کنه که آیا قرار عدم صلاحیت بازپرس درست صادر شده یا نه.

اگه دادگاه کیفری دو اعتراض شما رو وارد بدونه و قرار بازپرس رو نقض کنه، پرونده برمی گرده به همون بازپرس تا ادامه رسیدگی رو انجام بده. ولی اگه دادگاه با نظر بازپرس موافق باشه، قرار تایید میشه و پرونده به مرجع صالحی که بازپرس تعیین کرده بود، فرستاده میشه.

اگه اختلاف پیش بیاد کی حلش می کنه؟

گاهی وقت ها نه تنها شما اعتراض می کنید، بلکه بین خود مقام های قضایی هم اختلاف نظر پیش میاد. اینجا دیگه یه مرجع بالاتری باید وارد عمل بشه و تکلیف رو روشن کنه. این اختلاف صلاحیت می تونه بین دو بازپرس، بین دادسرا و دادگاه، یا حتی بین دادگاه های مختلف باشه:

۱. اختلاف بین بازپرس ها در یک دادسرا یا دادسراهای مختلف:

فرض کنید دو بازپرس تو یه شهر یا حتی تو دو تا شهر مختلف، هر کدوم میگن پرونده تو صلاحیت اون یکی بازپرسه یا هر دو خودشون رو صالح میدونن! اینجا یه اختلاف صلاحیت پیش میاد. مرجع حل اختلاف اینجور مواقع، دادگاه کیفری دو همون محله.

۲. اختلاف بین دادسرا و دادگاه:

گاهی هم دادسرا میگه پرونده تو صلاحیت دادگاهه، ولی دادگاه میگه نه، این مال دادسراست! یا برعکس. تو این حالت، مرجع حل اختلاف معمولاً دادگاه تجدیدنظر استان هست. اونها بررسی می کنن و میگن که بالاخره حق با کیه.

۳. اختلاف های بزرگ تر (بین دادگاه های دو استان یا مراجع هم عرض ولی با سلسله مراتب متفاوت):

اگه اختلاف صلاحیت بین دادگاه های دو تا استان مختلف باشه (مثلاً بین دادگاه کیفری یک تهران و دادگاه کیفری یک اصفهان) یا بین مراجع هم عرض ولی با جایگاه های متفاوت باشه، اون وقت دیگه نوبت به دیوان عالی کشور میرسه. دیوان عالی کشور، بالاترین مرجع قضایی کشور هست و تصمیمش برای همه لازم الاجراست. رای دیوان عالی کشور تو اینجور مواقع، تکلیف رو برای همیشه روشن می کنه و پرونده به مرجعی فرستاده میشه که دیوان صالح دونسته.

مهم اینه که بعد از رای مرجع حل اختلاف، دیگه کسی نمیتونه بگه من صالح نیستم یا اون صالح نیست، و همه باید از اون رای پیروی کنن. اینجوری پرونده از سرگردانی درمیاد و بالاخره به یه نتیجه میرسه.

نکته های کاربردی و تجربه های وکلای قدیمی

تا اینجا حسابی در مورد «قرار عدم صلاحیت از طرف بازپرس» صحبت کردیم. حالا می خوام یه سری نکته های کاربردی و فوت و فن هایی رو بگم که تو عمل به دردتون میخوره، به خصوص اگه شاکی یا متهم هستید، یا حتی اگه خودتون وکیل هستید. اینا دیگه عصاره تجربه چند ساله تو راهروهای دادسرا و دادگاهه!

برای شاکیان و متهمین: کارتون گیر نکنه!

1. شاکی ها، محل وقوع جرم رو دقیق بنویسید: وقتی شکواییه تنظیم می کنید، محل دقیق وقوع جرم رو با جزئیات کامل بنویسید. این کار باعث میشه از همون اول، پرونده به بازپرس صالح فرستاده بشه و جلوی رفت و برگشت های بی مورد رو میگیره. اگه نمی دونید، حتماً از یه وکیل مشاوره بگیرید.
2. پیگیری کنید، پیگیری کنید، پیگیری کنید: وقتی قرار عدم صلاحیت صادر شد، کار تموم نیست! ممکنه پرونده تو راهروهای اداری گیر کنه. حتماً از طریق سامانه ثنا یا وکیلتون پیگیری کنید که پرونده واقعاً به مرجع صالح رسیده و ثبت شده. یه تماس یا یه پیگیری ساده میتونه کلی تو وقتتون صرفه جویی کنه.
3. متهمین، به موقع اعتراض کنید: اگه شما متهم هستید و به قرار عدم صلاحیت اعتراض دارید، حواستون به مهلت قانونی اعتراض باشه. این مهلت ها معمولاً کوتاهه. اگه اعتراضتون منطقی و مستدل باشه، میتونه پرونده رو به مسیر درست برگردونه و از طولانی شدن بی دلیل کار جلوگیری کنه.
4. حقوق دفاعی خودتون رو حفظ کنید: چه شاکی باشید چه متهم، تو طول فرآیند انتقال پرونده و حل اختلاف، حواستون به حقوق دفاعی تون باشه. مثلاً اگه قرارهای تامینی مثل وثیقه صادر شده، مطمئن بشید که تو مرجع جدید هم وضعیتش بررسی میشه و اگه لازم بود، وکیلتون پیگیر باشه.

برای وکلا: حواستون به چی باشه؟

1. با مواد قانونی حسابی آشنا باشید: وکیل که باشید، ماده ۱۱۶، ۲۹۷، ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری رو باید مثل کف دستتون بلد باشید. اینا قواعد اصلی صلاحیت رو مشخص می کنن و تو نوشتن لوایح اعتراض یا حل اختلاف، خیلی به کار میان.
2. لایحه اعتراض رو حساب شده بنویسید: تو لایحه اعتراض به قرار عدم صلاحیت، کلی گویی نکنید. دقیقاً استدلال بازپرس رو نقد کنید و نشون بدید چرا اشتباه کرده. با مثال های عملی و استناد به قوانین، مرجع بالاتر رو قانع کنید که حق با شماست.
3. نقش دادستان رو دست کم نگیرید: همیشه حواستون به نقش دادستان تو تایید یا مخالفت با قرار بازپرس باشه. گاهی اوقات یه تعامل درست با دادستان میتونه مسیر پرونده رو خیلی سریع تر به نتیجه برسونه و جلوی رفت و برگشت های دادگاه حل اختلاف رو بگیره.
4. مثال عملی یادتون نره: توی لوایح و دفاعیاتتون، از مثال های عملی استفاده کنید. این کار به قاضی کمک می کنه که منظور شما رو بهتر متوجه بشه و تصمیم درست بگیره.

یک نمونه ساده و کاربردی از قرار عدم صلاحیت از طرف بازپرس

تصور کنید پرونده ای با موضوع کلاهبرداری به شعبه بازپرسی شما ارجاع شده است. شاکی، ساکن شهر الف است و ادعا می کند که متهم که ساکن شهر ب است، از طریق یک وب سایت، مبلغی را از او کلاهبرداری کرده. IP سرور وب سایت کلاهبرداری نیز در شهر ج (شهری دیگر) ثبت شده است.

تشخیص بازپرس: بازپرس شعبه در شهر الف پس از بررسی اولیه و مطالعه شکواییه، متوجه می شود که:

• محل اقامت متهم در شهر ب است.
• محل ثبت سرور وب سایت (که می تواند محل اصلی وقوع جرم تلقی شود) در شهر ج است.
• اگرچه شاکی در شهر الف ساکن است، اما جرم به صورت فیزیکی در آنجا واقع نشده و عناصر اصلی جرم (یعنی فعل کلاهبرداری) در شهر ب یا ج انجام شده است.

نتیجه گیری بازپرس: بازپرس تشخیص می دهد که از حیث صلاحیت محلی، حوزه قضایی شهر الف محل وقوع جرم اصلی نیست و بازپرس این شهر صالح به ادامه تحقیقات نیست.

صدور قرار عدم صلاحیت: در این حالت، بازپرس شعبه شهر الف، با ارجاع به ماده ۱۱۶ قانون آیین دادرسی کیفری و با استدلال فقدان صلاحیت محلی، قرار عدم صلاحیت صادر می کند.

نقش دادستان: این قرار برای تایید به دادستان شهر الف ارسال می شود.

• اگر دادستان موافقت کند: پرونده از طریق دادسرای شهر الف به دادسرای شهر ب (محل اقامت متهم) یا شهر ج (محل سرور) ارسال می شود.
• اگر دادستان مخالفت کند: پرونده برای حل اختلاف به دادگاه کیفری دو شهر الف ارسال می شود تا در مورد صلاحیت تصمیم گیری کند.

اثر این قرار: تحقیقات در شعبه بازپرسی شهر الف متوقف می شود، اما اقدامات اولیه مثل اخذ اظهارات شاکی یا جمع آوری مستندات مربوط به تراکنش های مالی، همچنان معتبر باقی می مانند و بازپرس جدید در شهر ب یا ج از آن ها استفاده خواهد کرد. تاریخ تقدیم شکواییه نیز محفوظ می ماند.

این نمونه نشون میده که چطور یه بازپرس با توجه به قواعد صلاحیت، برای اینکه کار درست پیش بره و پرونده تو مسیر غلط نیفته، قرار عدم صلاحیت صادر می کنه.

نتیجه گیری: اهمیت فهم دقیق قرار عدم صلاحیت بازپرس برای دادرسی عادلانه

بالاخره رسیدیم به پایان راه. اگه تا اینجا با ما همراه بودید، باید حسابی از قرار عدم صلاحیت از طرف بازپرس سر درآورده باشید. دیدیم که این قرار چقدر تو نظام قضایی ما مهمه و نقش کلیدی ای تو ساماندهی پرونده ها و دادرسی عادلانه داره.

یه بار دیگه با هم مرور کنیم: «قرار عدم صلاحیت از طرف بازپرس» یعنی بازپرسِ محترم میفهمه که پرونده ای که دستشه، از نظر قانونی تو حوزه اختیارات و وظایف اون نیست. این عدم صلاحیت میتونه ذاتی باشه (یعنی ماهیت جرم جوریه که باید یه مرجع قضایی دیگه بهش رسیدگی کنه) یا محلی باشه (یعنی جرم تو یه جای دیگه اتفاق افتاده و بازپرس اونجا باید رسیدگی کنه). وقتی این قرار صادر میشه، تحقیقات بازپرس متوقف میشه، اما اقدامات اولیه ای که برای کشف حقیقت و حفظ ادله انجام داده، از بین نمیره و تاریخ ثبت شکایت هم سر جاش میمونه.

بعد از صدور قرار، دادستان باید نظر بده: اگه موافق بود، پرونده میره به مرجع صالح. اگه مخالف بود، دادگاه کیفری دو وارد عمل میشه و تکلیف رو روشن می کنه. ما حتی می تونیم به این قرار اعتراض کنیم و اگه اختلاف بین مراجع بالا گرفت، دیوان عالی کشور حرف آخر رو میزنه.

هدف از همه این پیچ و خم های قانونی چیه؟ فقط و فقط اینه که حقوق هیچ کس ضایع نشه، پرونده ها تو مسیر درست خودشون قرار بگیرن و رسیدگی ها عادلانه و دقیق انجام بشن. وقتی این قواعد رو خوب بدونیم، هم می تونیم از حق و حقوق خودمون بهتر دفاع کنیم، هم جلوی طولانی شدن بی دلیل پرونده ها رو بگیریم و هم کمک کنیم که عدالت، سریع تر و بهتر اجرا بشه.

پس دفعه بعد که کلمه قرار عدم صلاحیت رو شنیدید، دیگه نگران و گیج نشید. حالا شما یه راهنمای کامل و خودمونی تو دستتون دارید که بهتون میگه داستان از چه قراره!