آیا مهریه کامل به زن تعلق میگیرد

بله، مهریه یک حق قانونی و شرعی برای زن هست که به محض جاری شدن عقد نکاح به او تعلق می گیره. اما مثل خیلی از قوانین دیگه، اینجا هم استثنائاتی وجود داره که ممکنه باعث بشه مهریه کامل به زن تعلق نگیره یا حتی نصف بشه. این موارد کاملا قانونی و مشخص هستن و باورهای غلط زیادی که توی جامعه وجود داره، مثل تاثیر خیانت یا عدم تمکین روی مهریه، معمولا اشتباهه.

توی فرهنگ ما، مهریه همیشه بحث برانگیز بوده و خیلی از زوجین، چه اونایی که تازه دارن زندگی مشترک رو شروع می کنن و چه اونایی که به هر دلیلی کارشون به دادگاه کشیده، با سوالات و ابهامات زیادی درباره مهریه دست و پنجه نرم می کنن. خیلی ها فکر می کنن مهریه تحت هر شرایطی به زن تعلق می گیره و هیچ استثنایی نداره، اما این تصور همیشه درست نیست. قانونگذار توی بعضی شرایط خاص، عدم تعلق تمام یا بخشی از مهریه رو پیش بینی کرده.

هدف ما توی این مقاله اینه که همه این شرایط رو برای شما شفاف و ساده توضیح بدیم. می خوایم بهتون بگیم کی مهریه کامله و کی ممکنه کمتر بشه، یا اصلا به زن نرسه. همچنین به باورهای غلطی که توی جامعه دهن به دهن میشه و باعث دردسر های زیادی شده، پاسخ می دیم تا دیگه سر این مسائل به مشکل برنخورید. پس با ما همراه باشید تا نگاهی بندازیم به صفر تا صد این موضوع و حقوق واقعی زن و مرد رو درباره مهریه بهتر بشناسیم.

مهریه: حق اصلی زن که با عقد ازدواج متولد میشه

مهریه، که بهش «مهر» هم میگن، یکی از مهمترین حقوق مالی زن در زندگی مشترکه که شرع و قانون برای اون در نظر گرفتن. این حق به محض اینکه صیغه عقد نکاح (چه دائم و چه موقت) جاری میشه، برای زن ایجاد میشه و زن به طور کامل مالک اون میشه. یعنی چی؟ یعنی از همون لحظه عقد، مرد بدهکار زن میشه و زن می تونه هر موقع که دلش خواست، مهریه خودش رو از همسرش مطالبه کنه. این حق اونقدر مهمه که حتی اگه زن توی زندگی زناشویی کوتاهی هایی بکنه یا اصطلاحاً «تمکین» نکنه، باز هم نمی تونه مانع از تعلق مهریه به اون بشه.

طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن به محض عقد مالک مهر میشه و می تونه هر نوع تصرفی توش داشته باشه. این یعنی زن می تونه مهریه اش رو ببخشه، بفروشه، هدیه بده یا هر کار دیگه ای که دوست داره باهاش بکنه. مرد هم نمی تونه به بهانه هایی مثل نداشتن توان مالی یا هر چیز دیگه، از زیر بار پرداخت مهریه شونه خالی کنه. البته توان مالی مرد روی نحوه پرداخت مهریه تاثیر داره و نه اصل تعلق اون. در ادامه درباره انواع مهریه و تفاوتشون بیشتر توضیح می دیم تا بهتر متوجه بشید.

مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه: تفاوت فقط در نحوه پرداخت

شاید براتون سوال باشه که مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه چه فرقی دارن و آیا این تفاوت روی تعلق مهریه اثر میذاره؟ جوابش اینه که نه! این دو نوع مهریه، فقط توی نحوه مطالبه و دریافت با هم فرق دارن و روی اصل تعلق مهریه به زن هیچ تاثیری نمی ذارن.

• مهریه عندالمطالبه: توی این حالت، همونطور که از اسمش پیداست، زن هر موقع که دلش خواست می تونه مهریه اش رو از مرد طلب کنه. مرد هم موظفه که فورا اون رو پرداخت کنه. اگه مرد تمکن مالی داشته باشه و پرداخت نکنه، زن می تونه از طریق قانونی اقدام کنه و حتی مرد ممکنه بازداشت بشه.
• مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، پرداخت مهریه مشروط به اینه که مرد توانایی مالی برای پرداختش رو داشته باشه. یعنی زن زمانی می تونه مهریه اش رو طلب کنه که بتونه ثابت کنه مرد توانایی پرداخت رو داره. اگه مرد نتونه پرداخت کنه، زن نمی تونه اصرار به پرداخت کنه و فقط زمانی که مرد وضع مالیش خوب بشه، مهریه بهش تعلق می گیره.

پس دقت کنید که در هر دو حالت، مهریه به زن تعلق می گیره، فقط شیوه وصولش فرق می کنه. مهریه حقی هست که با عقد به زن داده میشه و تا زمانی که یکی از موارد قانونی پیش نیاد، این حق سرجاشه.

انواع مهریه طبق قانون مهریه در ایران

جدای از عندالمطالبه و عندالاستطاعه، مهریه انواع دیگه ای هم داره که دونستنشون خالی از لطف نیست:

مهرالمسمی

مهرالمسمی همون مهریه ای هست که زن و مرد و خانواده هاشون قبل از عقد درباره اش به توافق می رسن و مقدارش دقیقا مشخص میشه. این مهریه توی سند ازدواج نوشته میشه و از همون لحظه عقد، مرد مدیون زن میشه. مثلاً اگه توافق کنن که ۱۱۴ سکه بهار آزادی باشه، این میشه مهرالمسمی. طبق قانون، برای دریافت مهریه، زن تنها می تونه تا ۱۱۰ سکه رو از طریق جلب و حبس مرد مطالبه کنه و برای بیشتر از اون، باید اموال مرد رو معرفی کنه.

مهرالمثل

مهرالمثل وقتی به زن تعلق می گیره که توی عقد مهریه تعیین نشده باشه، یا مالی که به عنوان مهریه در نظر گرفته شده، ارزش مشخصی نداشته باشه یا متعلق به کس دیگه ای باشه. همچنین اگه توی عقد مهریه مشخص نشده و قبل از اینکه مهریه رو تعیین کنن، نزدیکی بین زوجین اتفاق افتاده باشه، مهرالمثل به زن داده میشه. برای تعیین مهرالمثل، طبق ماده ۱۰۹۱ قانون مدنی، به شأن و جایگاه خانوادگی زن و وضعیت مالی مرد نگاه می کنن و دادگاه مبلغی رو مشخص می کنه.

مهرالمتعه

اگه توی زمان عقد، مهریه ای مشخص نشده باشه و زن و مرد قبل از نزدیکی از هم جدا بشن (چه طلاق توافقی و چه یک طرفه)، اینجا مهرالمتعه به زن تعلق می گیره. میزان این مهریه بر اساس شرایط مالی و اقتصادی مرد تعیین میشه و با مهرالمثل فرق داره.

مهرالسنه

مهرالسنه به میزان مهریه دختران پیامبر اسلام (ص) اشاره داره که ۵۰۰ درهم نقره بوده. اگه توی سند ازدواج به این نوع مهریه اشاره شده باشه، زن می تونه معادل اون رو مطالبه کنه. ارزش این مبلغ با توجه به نوسانات بازار و نرخ روز نقره مشخص میشه.

کی مهریه کامل دست زن رو نمی گیره؟ شرایط خاص و استثنائی قانون

با اینکه اصل بر اینه که مهریه به زن تعلق می گیره، اما همونطور که گفتیم، قانون توی شرایط خیلی خاص و استثنائی، عدم تعلق کامل یا نصف شدن مهریه رو پیش بینی کرده. دونستن این موارد واقعا حیاتیه، هم برای مردها که بدونن در چه شرایطی مسئولیتشون کمتر میشه، و هم برای زن ها که حقوق واقعیشون رو بفهمن. بیایید با هم این موارد رو مرور کنیم:

۱. طلاق قبل از نزدیکی و دوشیزه بودن زن (ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی)

شاید این یکی از رایج ترین مواردی باشه که مهریه کامل به زن تعلق نمی گیره. اگه خدای نکرده، زن و مرد بخوان قبل از اینکه هیچ رابطه زناشویی ای بینشون شکل بگیره، از هم طلاق بگیرن، مهریه زن نصف میشه. یعنی اگه ۱۰۰ سکه مهریه کرده باشن، زن فقط ۵۰ سکه رو می تونه دریافت کنه.

اینجا دوشیزه بودن زن خیلی مهمه. اگه مرد ادعا کنه که نزدیکی اتفاق افتاده و زن ادعا کنه که نه، کار به پزشکی قانونی می کشه تا این موضوع ثابت بشه. اگه نصف مهریه قبلاً به زن پرداخت شده باشه، مرد می تونه نیمه اضافی رو از زن پس بگیره.

طبق ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی: هر گاه شوهر، قبل از نزدیکی، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر، بیش از نصف مهر را قبلا داده باشد، حق دارد، مازاد از نصف را عینا یا مثلا یا قیمتا استرداد کند.

۲. عقد نکاح از اول باطل بوده و نزدیکی هم اتفاق نیفتاده (ماده ۱۰۹۸ قانون مدنی)

ممکنه پیش بیاد که یک عقد نکاح از همون اول باطل باشه. مثلاً اگه کسی ندونه و با محرم خودش ازدواج کنه، یا عقد شرایط اساسی لازم برای صحت رو نداشته باشه. اگه این عقد از اساس باطل بوده و هیچ نزدیکی ای هم بین زن و مرد اتفاق نیفتاده باشه، دیگه مهریه ای به زن تعلق نمی گیره. فکرش رو بکنید، اگه عقد از ریشه باطل باشه، خب دیگه تعهدی هم برای مهریه وجود نداره.

اگه هم احیاناً مرد قبلش چیزی به عنوان مهریه به زن داده باشه، می تونه اون رو پس بگیره. حالا یک استثنا هست: اگه توی این عقد باطل، زن و مرد به خیال اینکه عقد درسته با هم نزدیکی کنن، اون وقت به زن مهرالمثل تعلق می گیره، نه مهرالمسمی.

۳. فسخ نکاح و عدم نزدیکی (ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی)

فسخ نکاح با طلاق فرق می کنه. فسخ وقتی اتفاق میفته که یکی از طرفین به دلیل وجود یک عیب یا مشکل اساسی که توی قانون مشخص شده (مثل بیماری های خاص یا تدلیس و فریب)، بتونه عقد رو بهم بزنه. اگه عقد نکاح فسخ بشه و نزدیکی ای هم بین زن و مرد اتفاق نیفتاده باشه، مهریه ای به زن تعلق نمی گیره.

اما اینجا هم یک استثنای مهم داریم: اگه فسخ نکاح به خاطر ناتوانی جنسی مرد (که بهش عنن میگن) باشه، حتی اگه نزدیکی هم اتفاق نیفتاده باشه، زن مستحق نصف مهریه است. این مورد رو توی ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی می تونید پیدا کنید.

۴. فوت یکی از زوجین قبل از تعیین مهریه و نزدیکی (ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی)

حالت دیگه ای که مهریه ممکنه به زن تعلق نگیره، وقتیه که مهریه هنوز توی عقد مشخص نشده و قبل از اینکه نزدیکی ای بین زن و مرد اتفاق بیفته، یکی از اونا فوت کنه. در این صورت، هیچ مهریه ای به زن تعلق نمی گیره.

ولی اگه نزدیکی اتفاق افتاده باشه، حتی اگه مهریه تعیین نشده باشه، زن مستحق مهرالمثل میشه و ورثه زن (اگه زن فوت کرده باشه) می تونن اون رو مطالبه کنن.

۵. بخشیدن مهریه توسط خود زن (ابراء ذمه شوهر)

گاهی اوقات، خود زن به اختیار خودش تصمیم می گیره مهریه اش رو به همسرش ببخشه. این کار رو توی حقوق «ابراء ذمه» میگن. یعنی زن، ذمه شوهرش رو از پرداخت مهریه بری می کنه و دیگه اون حق مالی رو از مرد طلب نمی کنه. اما این بخشش باید شرایطی داشته باشه:

• زن باید بالغ، عاقل و با اراده خودش باشه و کسی مجبورش نکرده باشه.
• این بخشش می تونه شفاهی، کتبی یا توی دفتر اسناد رسمی ثبت بشه.

اینجا یه نکته ظریف حقوقی هست: «ابراء» با «هبه» (هدیه دادن) فرق داره. توی ابراء، زن کلا از حقش می گذره و دیگه نمی تونه رجوع کنه. اما اگه مهریه رو به عنوان «هبه» به مرد هدیه بده، در بعضی شرایط می تونه از هبه خودش برگرده و دوباره مهریه اش رو طلب کنه. این تفاوت خیلی مهمه و باید حسابی حواستون بهش باشه.

۶. طلاق خلع و مبارات (ماده ۱۱۴۶ و ۱۱۴۷ قانون مدنی)

طلاق خلع و مبارات، طلاق هایی هستن که زن دیگه نمی خواد با مرد زندگی کنه و برای اینکه مرد راضی به طلاق بشه، مالی رو به اون می بخشه. این مال معمولاً همون مهریه است. در واقع، زن مهریه اش رو میده تا از این زندگی رها بشه.

توی این مدل طلاق ها، مهریه به زن تعلق نمی گیره، چون خودش اون رو برای گرفتن طلاق بخشیده. اما یه مورد خاص وجود داره: اگه توی دوران عده (یعنی بعد از طلاق و قبل از اینکه مدت زمان قانونی بگذره)، زن از بخشش مهریه اش منصرف بشه و بخواد اون رو پس بگیره، این حق رو داره و طلاق خلع به طلاق رجعی تبدیل میشه.

باورهای غلط درباره مهریه: نذارید سرتون کلاه بره!

توی جامعه ما، خیلی باورهای غلط و شنیده های اشتباه درباره مهریه وجود داره که متاسفانه باعث سردرگمی و گاهی هم ضررهای جبران ناپذیر میشه. بیایید چند تا از مهمترین این باورهای غلط رو بررسی کنیم و حقیقت رو بگیم:

۱. آیا خیانت زن باعث میشه مهریه بپره؟

جواب: نه، ابدا! این یک باور کاملاً غلط و رایجه. مهریه یک حق مالیه که با جاری شدن عقد ازدواج برای زن ایجاد میشه و هیچ ربطی به مسائل اخلاقی یا رفتارهای زن، از جمله خیانت، نداره. مهریه مثل یک دین یا بدهی روی دوش مرده و تا زمانی که زن خودش اون رو نبخشه یا یکی از اون شرایط استثنائی که بالا گفتیم پیش نیاد، این حق پابرجاست. حتی اگه خدای نکرده زن مرتکب جرمی مثل رابطه نامشروع بشه، این موضوع هیچ تاثیری روی حق مهریه اون نداره و همچنان می تونه مهریه اش رو مطالبه کنه.

خیلی از مردم فکر می کنن اگه زن خیانت کنه، دیگه مهریه بهش تعلق نمی گیره؛ در حالی که قانون صریحاً گفته مهریه یک حق مالیه و به مسائل اخلاقی بی ربطه. پس گول این حرف ها رو نخورید!

۲. عدم تمکین یعنی خداحافظی با مهریه؟

جواب: نه! باز هم یک باور اشتباه دیگه! عدم تمکین یعنی زن به وظایف زناشویی خودش عمل نکنه، مثلاً بدون اجازه مرد خونه رو ترک کنه یا حاضر به برقراری رابطه زناشویی نباشه. بله، عدم تمکین می تونه باعث بشه که زن حق دریافت «نفقه» (یعنی هزینه های زندگی) رو از دست بده، اما هیچ تاثیری روی «مهریه» اون نداره. مهریه سر جای خودش باقیه و زن هر وقت بخواد می تونه اون رو از همسرش مطالبه کنه.

۳. ترک خونه توسط زن، مهریه اش رو به باد میده؟

جواب: نه! این مورد هم مثل عدم تمکینه. اگه زن خونه مشترک رو ترک کنه و برگرده خونه پدری یا جای دیگه، باز هم روی حق مهریه اش تاثیری نداره. ترک منزل هم مثل عدم تمکین، فقط می تونه حق نفقه رو از بین ببره و ربطی به مهریه نداره.

۴. اگه مرد پول نداره، پس مهریه کلا بیخیال؟

جواب: نه، اینم غلطه! اگه مرد توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه رو نداشته باشه، زن حق مهریه اش رو از دست نمیده. در این مواقع، مرد می تونه از دادگاه درخواست «اعسار» (یعنی ناتوانی مالی) کنه و اگه دادگاه تایید کنه، مهریه به صورت اقساطی یا قسط بندی شده پرداخت میشه. یعنی بالاخره مهریه باید پرداخت بشه، فقط ممکنه در طول زمان و با شرایط خاصی پرداختش اتفاق بیفته.

چطور مهریه رو مطالبه کنیم؟ یه نگاه کلی به مراحل قانونی

حالا که فهمیدیم مهریه کی تعلق می گیره و کی نه، لازمه یه نگاهی هم به مراحل مطالبه اون بندازیم تا اگه خدای نکرده کارتون به اینجا کشید، بدونید از کجا شروع کنید:

۱. از طریق اداره ثبت اسناد رسمی

اولین و سریع ترین راه برای مطالبه مهریه، اقدام از طریق اداره ثبت اسناد رسمیه. اگه سند ازدواجتون رسمیه، می تونید به دفترخونه ای که عقد اونجا ثبت شده برید و تقاضای صدور اجرائیه مهریه رو بدید. بعد این اجرائیه به اداره ثبت فرستاده میشه و اونا اگه اموالی از مرد (مثل خونه، ماشین، حساب بانکی) شناسایی کنن، برای توقیف اون ها اقدام می کنن تا مهریه زن پرداخت بشه. این روش معمولاً کم هزینه تر و سریع تر از روش دادگاهه.

۲. از طریق دادگاه خانواده

اگه از طریق اداره ثبت به نتیجه نرسیدید یا اموالی از مرد پیدا نشد، می تونید از طریق دادگاه خانواده اقدام کنید. برای این کار باید دادخواست مطالبه مهریه رو به دادگاه ارائه بدید. دادگاه به پرونده رسیدگی می کنه و اگه مهریه به زن تعلق بگیره، حکم به پرداخت اون میده. اگه مرد توانایی مالی نداشته باشه، می تونه درخواست اعسار و تقسیط مهریه رو بده که دادگاه با بررسی شرایط مالی مرد، مبلغ پیش قسط و تعداد اقساط رو تعیین می کنه.

۳. نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز

مهمترین نکته اینه که مهریه، چه سکه باشه و چه پول نقد، به «نرخ روز» محاسبه میشه. یعنی اگه مهریه شما سکه باشه، قیمت سکه ها در روزی که دادخواست میدید یا حکم صادر میشه، ملاکه. اگه مهریه مبلغ مشخصی پول باشه (مثلاً ۱۰ میلیون تومان در سال ۱۳۷۰)، اون مبلغ با توجه به شاخص تورم بانک مرکزی به روز میشه و شما معادل نرخ روز اون رو دریافت می کنید.

نوع مهریه	نحوه محاسبه	توضیحات
سکه	مبنای محاسبه، قیمت روز سکه است.	تعداد سکه ضرب در قیمت روز آن
وجه نقد	بر اساس شاخص تورم بانک مرکزی به روز می شود.	مبلغ اولیه ضربدر (شاخص سال مطالبه تقسیم بر شاخص سال عقد)
ملک یا مال دیگر	قیمت کارشناسی شده روز مال در زمان مطالبه.	کارشناس رسمی دادگستری ارزش گذاری می کند.

۴. تقسیط مهریه

همونطور که گفتیم، اگه مرد نتونه مهریه رو یکجا پرداخت کنه، می تونه درخواست اعسار بده. دادگاه با بررسی اموال، درآمد و هزینه های مرد، تصمیم می گیره که آیا اون واقعاً معسره یا نه. اگه اعسار مرد تایید بشه، دادگاه یه پیش قسط و بعد هم تعداد مشخصی قسط رو تعیین می کنه که مرد باید مهریه رو به این شکل پرداخت کنه. اگه مرد حتی همین اقساط رو هم پرداخت نکنه، ممکنه برای اون حکم جلب صادر بشه.

جمع بندی و یک توصیه مهم حقوقی

خب، تا اینجا با هم دیدیم که مهریه یک حق مالی مهم و مسلم برای زن هست که به محض عقد ازدواج به اون تعلق می گیره. گفتیم که باورهای غلطی مثل خیانت یا عدم تمکین زن، نمی تونن باعث از بین رفتن این حق بشن و فقط توی شرایط خیلی خاص و استثنائی هست که مهریه کامل یا بخشی از اون به زن تعلق نمی گیره.

این شرایط استثنائی رو هم با جزئیات بررسی کردیم: از نصف شدن مهریه توی طلاق قبل از نزدیکی گرفته تا حالاتی که عقد نکاح باطل بوده یا فسخ شده، یا زمانی که زن خودش مهریه اش رو بخشیده. توی همه این موارد، قانون کاملا شفاف عمل کرده و اجازه نمیده که حقی از کسی ضایع بشه.

دانستن این قوانین برای هر دو طرف ازدواج واقعا لازمه تا هم از حقوق خودشون باخبر باشن و هم جلوی سوءتفاهم ها و اختلافات رو بگیرن. اما یادتون باشه که مسائل حقوقی، مخصوصاً توی حوزه خانواده، می تونن خیلی پیچیده و پر از جزئیات باشن. برای همین، توصیه اکید ما اینه که:

حتماً و حتماً در مورد مسائل مربوط به مهریه و هر پرونده حقوقی دیگه، با یک وکیل متخصص خانواده مشورت کنید. یک وکیل مجرب می تونه پرونده شما رو به دقت بررسی کنه، شما رو از پیچ و خم های قانونی باخبر کنه و بهترین راهکار رو پیش پاتون بذاره تا حقوق شما حفظ بشه. هیچ وقت بدون مشورت با متخصص، تصمیمات مهم حقوقی نگیرید.

سوالات متداول درباره مهریه

آیا در صورت خیانت زن، مهریه او قطع می شود؟

نه، خیانت زن هیچ تاثیری روی حق مهریه اون نداره. مهریه یک حق مالی مستقل از مسائل اخلاقی و رفتاری زن هست و همچنان به زن تعلق می گیره.

مهریه در چه صورتی به زن تعلق نمی گیرد؟

مهریه در موارد خاصی مثل بطلان عقد نکاح و عدم نزدیکی، فسخ نکاح به دلیل عیوب خاص و عدم نزدیکی (به جز عنن)، یا بخشش مهریه توسط خود زن، به او تعلق نمی گیرد.

اگر زن باکره باشد و طلاق بگیرد، چقدر مهریه به او تعلق می گیرد؟

اگر زن باکره باشد و قبل از نزدیکی طلاق بگیرد، طبق قانون مستحق نصف مهریه تعیین شده خواهد بود.

آیا عدم تمکین زن باعث از بین رفتن مهریه می شود؟

خیر، عدم تمکین زن فقط می تواند حق دریافت نفقه را از او سلب کند و هیچ تاثیری بر حق مهریه او ندارد.

در صورت باطل بودن عقد نکاح، تکلیف مهریه چیست؟

اگر عقد نکاح از ابتدا باطل باشد و نزدیکی هم اتفاق نیفتاده باشد، مهریه ای به زن تعلق نمی گیرد. اما اگر نزدیکی در عقد باطل به اشتباه رخ داده باشد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.

اگر زن مهریه اش را ببخشد، می تواند از آن رجوع کند؟

اگر زن به صورت ابراء ذمه مهریه اش را ببخشد، دیگر نمی تواند از بخشش خود رجوع کند. اما اگر آن را به صورت هبه (هدیه) ببخشد، در شرایط خاصی امکان رجوع از هبه وجود دارد.

آیا در عقد موقت مهریه به زن تعلق می گیرد؟

بله، در عقد موقت (صیغه) هم مهریه به زن تعلق می گیرد و تعیین مهریه از شرایط اصلی صحت عقد موقت است. اگر مهریه در عقد موقت تعیین نشود، عقد باطل است و زن حقی برای دریافت مهریه نخواهد داشت.