حق المثل زن چیست؟ راهنمای کامل حقوقی و نکات کلیدی مطالبه آن

حق المثل زن، که در زبان حقوقی به آن اجرت المثل زن می گویند، در واقع پولی است که شوهر باید به همسرش بابت کارهایی که در طول زندگی مشترک برای خانه و خانواده انجام داده و جزو وظایف شرعی و قانونی او نبوده، بپردازد. اگر شما هم کنجکاوید که بدانید این حق مهم دقیقا چیست و چطور می شود آن را مطالبه کرد، جای درستی آمده اید.

زندگی مشترک، مجموعه ای از حقوق و تکالیف دو طرفه است. توی این مسیر پر پیچ و خم، گاهی پیش میاد که یکی از زوجین، مخصوصا خانم ها، کارهایی رو انجام می دن که از روی وظیفه نیست، ولی برای رفاه و آسایش خانواده لازمه. قانون ما برای اینکه این زحمت ها بی پاداش نمونه، مفهومی به اسم اجرت المثل یا همون حق المثل رو در نظر گرفته. این حق، هم برای خانم ها اهمیت داره تا از زحماتشون قدردانی بشه و هم برای آقایون تا از مسئولیت های مالی خودشون آگاه باشن. در ادامه، ریز و درشت این موضوع رو با هم بررسی می کنیم و می فهمیم که اجرت المثل ایام زوجیت چیه، چطور محاسبه میشه و توی چه شرایطی به زن تعلق می گیره یا نمی گیره.

تعریف حقوقی اجرت المثل زن و ریشه های قانونی آن

بیاید اول با خود کلمه اجرت المثل آشنا بشیم. در واقع، «اجرت المثل» پولی هست که باید بابت انجام یه کار به فرد پرداخت بشه، بدون اینکه قبلاً روی مبلغش توافقی شده باشه. مثل وقتی که شما از یه متخصص برای کاری کمک می گیرید و بعداً بر اساس عرف، مبلغی بهش پرداخت می کنید.

اجرت المثل زن چیست؟

طبق قانون ما، مخصوصاً تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی، اگه یه زن توی زندگی مشترک کارهایی رو انجام بده که:

• شرعاً و قانوناً وظیفه اش نبوده (مثلاً آشپزی، نظافت خونه، شست و شو و تربیت بچه)
• به دستور و درخواست شوهرش بوده (چه صریح و چه ضمنی)
• قصدش هم انجام رایگان اون کارها نبوده (یعنی قصد تبرع نداشته)

اون وقت دادگاه می تونه اجرت المثل اون کارها رو محاسبه کنه و مرد رو به پرداختش محکوم کنه. این یعنی اگه زن این کارها رو با نیت دریافت دستمزد انجام داده باشه و شوهرش هم خواسته باشه، حق داره بابتش پول بگیره.

چرا اجرت المثل مهمه؟ (فلسفه و هدف قانون گذار)

شاید بپرسید اصلاً چرا قانون چنین حقی رو برای زن در نظر گرفته؟ جوابش ساده است: برای اینکه هیچ کاری بی پاداش نمونه و کسی بی جهت از زحمت دیگری نفع نبره. به این می گن «منع دارا شدن ناعادلانه». یعنی نمی شه کسی از کار و تلاش بقیه استفاده کنه و هیچ هزینه ای بابتش نده. این قانون می خواد تعادل رو توی روابط مالی زن و مرد حفظ کنه و اجازه نده که زحمات زن توی خونه نادیده گرفته بشه.

قانونگذار با وضع اجرت المثل، قصد داره جلوی سوءاستفاده از زحمات زن در زندگی مشترک رو بگیره و مطمئن بشه که هیچ کاری بدون پاداش نمی مونه، مگر اینکه خود زن واقعاً قصد تبرع داشته باشه.

فرق اجرت المثل با بقیه حقوق مالی زن چیست؟

گاهی اوقات اجرت المثل زن با بقیه حقوق مالی زن مثل مهریه، نفقه و نحله اشتباه گرفته می شه. ولی راستش رو بخواهید هر کدوم از این ها، قصه خودشون رو دارن و شرایط خاص خودشون رو برای مطالبه.

تفاوت اجرت المثل با مهریه

مهریه، یه چیزیه که از همون لحظه عقد به ملکیت زن درمیاد و هر وقت که زن بخواد، می تونه اون رو از شوهرش مطالبه کنه. ربطی هم به انجام کار خاصی در خونه نداره و یک تعهد مالی مستقل از زندگی مشترکه. اما اجرت المثل، بابت کارهاییه که زن در طول زندگی مشترک و به درخواست شوهر انجام داده، نه از اول ازدواج.

تفاوت اجرت المثل با نفقه

نفقه، هزینه زندگی زنه که شامل خوراک، پوشاک، مسکن، درمان و سایر نیازهای ضروری می شه. پرداخت نفقه، وظیفه شرعی و قانونی مرده و اگه نپردازه، زن می تونه شکایت کنه و حتی مرد ممکنه تحت پیگرد کیفری قرار بگیره. نفقه به نوعی خرجی زنه برای اداره زندگیش، ولی اجرت المثل، پاداش کارهاییه که زن انجام داده و فراتر از وظایف معمولی زندگیشه.

تفاوت اجرت المثل با نحله

نحله، یه مبلغیه که دادگاه در زمان طلاق (فقط زمانی که طلاق به درخواست مرد باشه و زن هم اجرت المثل بهش تعلق نگیره) و با توجه به توانایی مالی مرد و وضعیت زندگی زوجه، برای زن تعیین می کنه. یعنی اگه زن مستحق دریافت اجرت المثل باشه، دیگه نحله بهش تعلق نمی گیره. نحله پاداشی برای زحمات زن نیست، بلکه یه کمک مالیه که دادگاه برای جلوگیری از ضرر زن، در نظر می گیره.

جدول مقایسه ای جامع: اجرت المثل، نحله، مهریه و نفقه

عنوان حق مالی	زمان مطالبه	نحوه تعیین	شرایط تعلق	منشأ قانونی
اجرت المثل	در طول زندگی مشترک یا بعد از طلاق	توسط کارشناس رسمی دادگستری (بر اساس عرف و میزان کار)	انجام کارهایی خارج از وظیفه شرعی، به دستور شوهر، بدون قصد تبرع	تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی
نحله	فقط بعد از طلاق به درخواست مرد (در صورت عدم تعلق اجرت المثل)	توسط قاضی (بر اساس توانایی مالی مرد و وضعیت زندگی زن)	طلاق به درخواست مرد و عدم تعلق اجرت المثل	ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده (قبلاً تبصره ۶ ماده واحده قانون اصلاح مقررات طلاق)
مهریه	از لحظه عقد (هر زمان که زن بخواهد)	بر اساس توافق زوجین در زمان عقد	عقد ازدواج دائم	ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی
نفقه	در طول زندگی مشترک	بر اساس نیازهای متعارف زن و وضعیت زندگی مشترک	تمکین زن از شوهر و عدم وجود عذر موجه برای ترک منزل	ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی

شرایطی که زن می تواند حق المثل خود را مطالبه کند

برای اینکه زن بتونه اجرت المثل رو مطالبه کنه، باید یه سری شرایط قانونی وجود داشته باشه. اگه این شرایط نباشه، مطالبه حق المثل، حتی اگه زن کلی زحمت کشیده باشه، سخت یا غیرممکن می شه. پس خیلی مهمه که این شرایط رو خوب بشناسیم.

کارهایی که وظیفه شرعی و قانونی زن نیست

یکی از مهمترین شرط ها اینه که کارهایی که زن انجام داده، جزو وظایف شرعی و قانونی اون نبوده باشه. شاید براتون سوال پیش بیاد که خب چه کارهایی وظیفه شرعی زن نیست؟

به طور کلی، توی قانون و شرع، زن وظیفه ای برای انجام کارهای خونه مثل آشپزی، نظافت، شست و شو، نگهداری از بچه ها، پذیرایی از مهمان و امثال این ها نداره. وظیفه اصلی زن، «تمکین خاص» و «تمکین عام» از شوهره که بیشتر جنبه های زناشویی و سکونت در منزل مشترک رو در بر می گیره. پس اگه زن این کارهای منزل رو انجام بده، در واقع لطف کرده، نه وظیفه.

• مثال های کاربردی از این کارها:
  • آشپزی و تهیه غذا برای خانواده
  • نظافت و تمیز کردن منزل
  • شستن لباس ها و ظروف
  • تربیت و نگهداری از فرزندان (در صورتی که با دستور شوهر باشه)
  • آبیاری گیاهان و رسیدگی به فضای خانه
  • پذیرایی از مهمانان
  • خرید مایحتاج منزل (در صورت عدم توافق خاص)

دستور و خواست شوهر

شرط دوم اینه که زن اون کارها رو به دستور و درخواست شوهرش انجام داده باشه. این دستور می تونه هم صریح باشه (مثلاً شوهر به زن بگه غذا درست کن یا خانه را تمیز کن) و هم ضمنی (مثلاً شوهر می بینه که زن همیشه این کارها رو انجام می ده و اعتراضی نمی کنه یا با سکوت و رضایت خودش، انجام این کارها رو به زن واگذار می کنه).

چطور دستور شوهر رو اثبات کنیم؟

اثبات این موضوع توی دادگاه کمی می تونه چالش برانگیز باشه. معمولاً شهادت شهود (مثل اقوام، دوستان، همسایه ها که از نحوه زندگی مشترک خبر دارن) یا حتی اسناد و مدارک دیگه (مثل پیام ها یا نامه هایی که دال بر دستور شوهر باشه) می تونه کمک کننده باشه. البته، در عمل معمولاً دادگاه ها با توجه به عرف و شرایط زندگی، فرض رو بر این می گذارن که این کارها با رضایت و خواست ضمنی شوهر انجام شده.

عدم قصد مجانی بودن کارها (عدم قصد تبرع)

یکی از مهمترین و در عین حال پیچیده ترین شروط، اینه که زن در زمان انجام این کارها، قصد رایگان انجام دادن اون ها رو نداشته باشه. یعنی نیتش این نبوده که این کارها رو برای رضای خدا یا از روی محبت صرف، بدون هیچ چشم داشتی انجام بده.

«قصد تبرع» یعنی چی و چرا مهمه؟

«قصد تبرع» به معنای نیت انجام کاری به صورت مجانی و بدون انتظار پاداشه. مثلاً وقتی شما به دوستی کمک می کنید، معمولاً قصد تبرع دارید. توی اجرت المثل، اگه زن این قصد رو داشته باشه، دیگه نمی تونه مطالبه ای بکنه. این شرط خیلی مهمه، چون خیلی از زن ها، کارهای خونه رو از روی عشق و علاقه به خانواده انجام می دن و اصلاً به فکر دستمزد نیستن.

چطور ثابت کنیم که قصد رایگان کار کردن نداشتیم؟

اثبات عدم قصد تبرع، بار سنگینی روی دوش زنه. اما قانونگذار برای اینکه کار زن ها خیلی سخت نشه، یه کمک کوچیک کرده. فرض اولیه اینه که کار افراد (مخصوصاً اگه عرفاً بابتش پول می گیرن) رایگان نیست، مگر اینکه خلافش ثابت بشه. اما در مورد کارهای خانه توسط زن، گاهی این فرض برعکس میشه، چون عرفاً زن ها کارهای خونه رو برای خانواده انجام می دن.

برای اثبات عدم قصد تبرع، زن می تونه به موارد زیر استناد کنه:

• اعتراضات قبلی (شفاهی یا کتبی) به انجام این کارها یا درخواست دریافت دستمزد.
• درخواست های مکرر از شوهر برای گرفتن کمک یا استخدام خدمتکار.
• شرط و شروط ضمن عقد یا توافقات قبلی که نشون بده زن قصد تبرع نداشته.

بحث بار اثبات در دادگاه

به طور کلی، اگه زن درخواست اجرت المثل بده، باید ثابت کنه که این سه شرط وجود داشته: کارها وظیفه اش نبوده، به دستور شوهر بوده و قصد تبرع هم نداشته. اما در عمل، اثبات عدم قصد تبرع، گاهی اوقات برعهده مرده. یعنی اگه زن ادعا کنه قصد تبرع نداشته، مرد باید ثابت کنه که زن از روی عشق و علاقه و بدون چشم داشت این کارها رو انجام داده.

چطور اجرت المثل زن محاسبه می شود؟

بعد از اینکه شرایط تعلق اجرت المثل به زن توی دادگاه احراز شد، نوبت می رسه به مرحله حساس محاسبه مبلغ. اینجاست که پای کارشناس رسمی دادگستری به پرونده باز می شه.

نقش کارشناس رسمی دادگستری در تعیین مبلغ

تعیین مبلغ اجرت المثل، یه کار کاملاً تخصصی و بر عهده کارشناس رسمیه. دادگاه خودش مستقیماً مبلغ رو تعیین نمی کنه، بلکه از یه کارشناس می خواد تا با توجه به شرایط خاص هر پرونده، نظر کارشناسی بده. این کارشناس ها معمولاً توی رشته هایی مثل مدیریت خانواده، اقتصاد یا جامعه شناسی تخصص دارن.

فاکتورهای مهم در محاسبه اجرت المثل

کارشناس برای تعیین میزان اجرت المثل، به عوامل مختلفی توجه می کنه. این عوامل باعث می شن که مبلغ اجرت المثل برای هر زن و هر زندگی مشترکی متفاوت باشه. بیایید به مهمترین این فاکتورها نگاهی بندازیم:

• مدت زمان زندگی مشترک: هر چقدر زندگی مشترک طولانی تر باشه، کارهایی که زن انجام داده هم بیشتر بوده و طبیعتاً مبلغ اجرت المثل هم بالاتر می ره.
• تحصیلات و شئون اجتماعی زن: سطح تحصیلات زن، موقعیت اجتماعی خانوادگی او و شأن او در جامعه، توی تعیین مبلغ تأثیر داره. مثلاً اگه زنی تحصیلات عالیه داشته باشه یا از خانواده ای با موقعیت اجتماعی بالاتر باشه، ممکنه مبلغ اجرت المثل بیشتری براش تعیین بشه.
• شاغل بودن یا خانه دار بودن زن (تأثیر آن): این مورد خیلی مهمه. اگه زن شاغل باشه و بخش زیادی از وقتش رو بیرون از خونه می گذرونه، معمولاً زمان کمتری رو برای کارهای خونه اختصاص داده. در نتیجه، مبلغ اجرت المثل اون نسبت به یه زن خانه دار که تمام وقتش رو صرف امور منزل کرده، کمتر خواهد بود.
• تعداد فرزندان و میزان رسیدگی به آن ها: هر چقدر تعداد فرزندان بیشتر باشه، قطعاً بار کاری زن برای نگهداری، تربیت و رسیدگی به اون ها هم بیشتر می شه. این مورد می تونه تأثیر زیادی توی افزایش مبلغ اجرت المثل داشته باشه. شیر دادن به بچه، رسیدگی به درس و مشق، بردن به مدرسه و … همه این ها زحمت زیادی داره.
• عرف منطقه و وضعیت زندگی: عرف و عادات هر منطقه جغرافیایی هم در این موضوع تأثیرگذاره. مثلاً کاری که در یک منطقه جزو وظایف زن محسوب می شه، شاید در منطقه دیگری اینطور نباشه. همچنین، امکانات و وضعیت اقتصادی زندگی هم مورد توجه قرار می گیره.
• توانایی مالی مرد: اگرچه اجرت المثل یه حق برای زنه، اما دادگاه توانایی مالی مرد رو هم توی تعیین مبلغ نهایی در نظر می گیره تا حکمی صادر بشه که قابل اجرا باشه.

آیا مبلغ اجرت المثل برای همه زن ها یکسانه؟

نه، اصلاً اینطور نیست! همینطور که گفتیم، با توجه به فاکتورهای بالا، مبلغ اجرت المثل برای هر زن و هر زندگی مشترکی، کاملاً متفاوته. نمی شه یه مبلغ ثابت برای همه در نظر گرفت. کارشناس با بررسی دقیق همه این جزئیات، یه مبلغ منصفانه رو پیشنهاد می کنه.

اجرت المثل سالی چقدره؟

این یه سوال پرتکراره، ولی همونطور که توضیح دادیم، مبلغ ثابتی وجود نداره که بشه گفت اجرت المثل سالی چقدره. میانگین ها و اعداد تقریبی که گاهی شنیده می شه (مثل مبلغ یک میلیون تومان در سال که در برخی منابع گفته شده) فقط یه تخمینه و کاملاً به شرایط خاص هر پرونده بستگی داره. یه کارشناس، مثلاً ممکنه برای یه زن با تحصیلات بالا و سابقه طولانی زندگی مشترک و تعداد زیاد فرزندان، مبلغ خیلی بیشتری نسبت به زن دیگه تعیین کنه.

آخرین تغییرات در محاسبه (بروزرسانی ۱۴۰۴)

تا به حال (بروزرسانی ۱۴۰۴) تغییر قانونی عمده ای توی نحوه محاسبه اجرت المثل نداشتیم. ملاک همون تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنیه و کارشناس ها هم بر اساس همون فاکتورهایی که گفتیم، نظر می دن. البته، هر سال با تورم و تغییرات اقتصادی، طبیعیه که مبلغ عرفی کارها افزایش پیدا می کنه و این توی برآورد کارشناس هم تأثیر می ذاره.

مراحل قانونی مطالبه اجرت المثل

خب، تا اینجا فهمیدیم اجرت المثل زن چیست و چه شرایطی برای تعلقش لازمه. حالا بریم سراغ اینکه چطور می شه این حق رو به صورت قانونی مطالبه کرد. این مسیر، نیازمند طی کردن چند مرحله قانونیه.

گرفتن وکیل متخصص خانواده

پیشنهاد اول و بهترین کار اینه که برای پیگیری اجرت المثل، حتماً از یه وکیل متخصص خانواده کمک بگیرید. پرونده های خانوادگی، خصوصاً اون هایی که جنبه مالی دارن، پیچیدگی های خاص خودشون رو دارن و یه وکیل باتجربه می تونه خیلی از مشکلات رو از سر راه برداره و شانس موفقیت شما رو بالا ببره. وکیل می دونه چطور مدارک رو جمع آوری کنه، دادخواست رو تنظیم کنه و از حق شما توی دادگاه دفاع کنه.

ثبت دادخواست اجرت المثل

اولین قدم رسمی برای مطالبه اجرت المثل، ثبت دادخواست توی دفاتر خدمات الکترونیک قضاییه. توی این دادخواست، شما باید خواسته خودتون رو (یعنی مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت) به همراه مشخصات خودتون و شوهرتون (خواهان و خوانده) و شرح مختصری از ادعاهاتون بنویسید.

مدارکی که باید همراه داشته باشید

برای ثبت دادخواست و پیگیری پرونده، به یه سری مدارک نیاز دارید:

• عقدنامه: سند ازدواج شما که رابطه زوجیت رو ثابت می کنه.
• شناسنامه و کارت ملی: هم خودتون و هم شوهرتون.
• شهادت شهود: اگه شاهدانی دارید که می تونن تأیید کنن شما کارهای خانه رو به دستور شوهر و بدون قصد تبرع انجام دادید، مدارک هویتی و آدرس اون ها رو هم باید آماده کنید.
• مدارک مربوط به کارهای انجام شده: هر مدرکی که نشون بده شما چه کارهایی انجام دادید یا خواسته های شوهر چه بوده (مثلاً فیش های خرید، پیامک ها و…). البته این مورد بیشتر جنبه تکمیلی داره و بیشتر به شهادت شهود تکیه می شه.

مسیر پرونده در دادگاه

بعد از ثبت دادخواست، پرونده شما به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع داده می شه. مسیر کلی این پرونده معمولاً به این شکله:

1. جلسه رسیدگی اولیه: دادگاه برای بررسی اظهارات طرفین و مدارک، یه جلسه تشکیل می ده.
2. صدور قرار کارشناسی: اگه دادگاه احراز کنه که شرایط تعلق اجرت المثل وجود داره، قرار ارجاع امر به کارشناسی رو صادر می کنه.
3. تعیین کارشناس و برآورد مبلغ: کارشناس رسمی دادگستری با بررسی شرایط پرونده و فاکتورهایی که قبلاً گفتیم، مبلغ اجرت المثل رو برآورد می کنه و نظر خودش رو به دادگاه اعلام می کنه.
4. اعتراض به نظر کارشناس: اگه هر کدوم از طرفین به نظر کارشناس اعتراض داشته باشن، می تونن درخواست ارجاع به هیئت کارشناسی (سه نفره) رو بدن.
5. صدور حکم: پس از طی این مراحل و تثبیت نظر کارشناسی، دادگاه حکم نهایی رو مبنی بر پرداخت اجرت المثل صادر می کنه.

از حکم تا اجرا: دریافت اجرت المثل

بعد از اینکه حکم دادگاه قطعی شد، اگه مرد مبلغ رو پرداخت نکنه، زن می تونه درخواست اجرائیه رو از دادگاه بخواد. واحد اجرای احکام دادگستری، مرد رو مکلف می کنه که ظرف ۱۰ روز مبلغ رو پرداخت کنه. اگه باز هم مرد از پرداخت خودداری کنه، زن می تونه درخواست توقیف اموال مرد رو بده و حتی تحت شرایط خاص، درخواست حکم جلب اون رو هم مطرح کنه که در بخش های بعدی بیشتر در موردش حرف می زنیم.

در چه صورت به زن حق المثل تعلق نمی گیرد؟

تا اینجا حسابی در مورد شرایط تعلق اجرت المثل زن صحبت کردیم. اما حالا می خوایم ببینیم توی چه شرایطی، حتی با وجود زحمات فراوان، ممکنه این حق به زن تعلق نگیره. آگاهی از این موارد هم برای خانم ها و هم برای آقایون خیلی مهمه.

اگر مرد اثبات کنه که زن قصد رایگان کار کردن داشته

گفتیم که یکی از مهمترین شروط تعلق اجرت المثل، «عدم قصد تبرع» از طرف زنه. یعنی زن نباید از همون اول قصد داشته باشه که کارها رو مجانی و بدون چشم داشت انجام بده. اگه مرد بتونه توی دادگاه ثابت کنه که زن تمام این سال ها از روی عشق و علاقه و بدون هیچ توقع مالی کارهای خونه رو انجام داده، اون وقت زن دیگه نمی تونه اجرت المثل مطالبه کنه.

راه های اثبات این موضوع برای مرد می تونه شامل شهادت شهود (مثلاً خانواده مرد یا حتی دوستان مشترک که از نیت زن مطلع بودن)، یا نبود هیچگونه اعتراض و درخواست مالی از طرف زن در طول زندگی مشترک باشه. این بخش معمولاً نقطه چالش برانگیز پرونده هاست.

اگر مرد درخواست یا دستوری برای انجام کارها نداده باشه

شرط دیگه این بود که کارها باید به دستور یا درخواست شوهر انجام شده باشه. اگه مرد بتونه توی دادگاه ثابت کنه که هیچوقت از زن برای انجام کارهای خانه درخواست یا دستوری نداده و زن خودش خودجوش و بدون خواست اون، این کارها رو انجام می داده، اون وقت اجرت المثل به زن تعلق نمی گیره. البته اثبات این موضوع توی عرف جامعه ما که زن به طور معمول کارهای خانه را بر عهده می گیرد، کمی سخته.

تخلف از وظایف زناشویی (ناشزه بودن)

یکی از مواردی که به شدت روی حقوق مالی زن تأثیر می ذاره، «ناشزه بودن» زنه. اگه زن بدون دلیل موجه و شرعی، از وظایف زناشویی خودش (تمکین خاص و تمکین عام) سرپیچی کنه و ناشزه محسوب بشه، در طول مدت ناشزگی، حق دریافت نفقه رو از دست می ده و ممکنه توی دریافت اجرت المثل هم با مشکل مواجه بشه.

دادگاه معمولاً در این شرایط، با توجه به ناسازگاری زن و عدم انجام وظایفش، ممکنه اجرت المثل رو بهش تعلق نده یا مبلغش رو کم کنه. البته این موضوع بستگی به تشخیص قاضی و شرایط خاص پرونده داره و باید به دقت بررسی بشه.

بخشیدن حق المثل توسط زن

اگه زن در طول زندگی مشترک یا حتی در زمان طلاق، به صورت صریح و کتبی، حق دریافت اجرت المثل خودش رو به شوهر ببخشه یا توی یه توافقنامه این کار رو انجام بده، دیگه بعداً نمی تونه اون رو مطالبه کنه. این بخشش باید با آگاهی و رضایت کامل زن باشه و معمولاً در قالب اسناد رسمی یا توافقات ثبت شده توی دادگاه انجام می شه.

اجرت المثل در شرایط خاص حقوقی

موضوع اجرت المثل می تونه در شرایط مختلفی از زندگی مشترک و حتی بعد از اون مطرح بشه. بیایید نگاهی به وضعیت این حق توی موقعیت های خاص بندازیم.

اجرت المثل در طلاق به خواست مرد

وقتی مرد تصمیم می گیره زنش رو طلاق بده، طبق ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده، دادگاه موظفه قبل از ثبت طلاق، تکلیف همه حقوق مالی زن، از جمله اجرت المثل رو مشخص کنه. یعنی دادگاه باید ضمن رأی طلاق، با توجه به شروط ضمن عقد، مهریه، نفقه و البته اجرت المثل زن (بر اساس تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی) رو تعیین کنه.

ثبت طلاق به درخواست مرد، مشروطه به اینکه مرد تمام این حقوق رو پرداخت کنه. البته زن می تونه رضایت بده که طلاق ثبت بشه و بعداً حقوقش رو مطالبه کنه. ولی در هر حال، دادگاه باید این موارد رو بررسی و تعیین کنه.

اجرت المثل در طلاق به خواست زن

اگه طلاق به درخواست زن باشه (مثلاً به دلیل عسر و حرج یا تحقق شروط دوازده گانه ضمن عقد)، دادگاه بیشتر روی اثبات دلیل طلاق تمرکز می کنه. در این حالت، دادگاه معمولاً فقط در مورد مهریه تصمیم گیری می کنه و زن برای مطالبه اجرت المثل باید دادخواست جداگانه ای بده. یعنی، توی پرونده طلاق به درخواست زن، اجرت المثل به صورت خودکار تعیین نمی شه و باید خودش مجدداً پیگیری کنه.

اجرت المثل بعد از فوت شوهر

قانون منع نکرده که زن نتونه اجرت المثل رو بعد از فوت شوهرش مطالبه کنه. یعنی اگه زن ثابت کنه که در طول زندگی مشترک کارهایی رو به دستور شوهر و بدون قصد تبرع انجام داده، می تونه بعد از فوت شوهر هم، اجرت المثل خودش رو از وراث متوفی مطالبه کنه. توی این حالت، دادخواست باید به طرفیت وراث تنظیم بشه و اگه اموال بین وراث تقسیم شده باشه، هر وارث به اندازه سهم الارث خودش مسئول پرداخت اجرت المثل زنه.

مطالبه همزمان اجرت المثل با مهریه و نفقه

یه خبر خوب! هیچ منع قانونی ای وجود نداره که زن نتونه اجرت المثل رو همزمان با مهریه و نفقه مطالبه کنه. یعنی زن می تونه توی یه دادخواست یا دادخواست های جداگانه، هم مهریه، هم نفقه و هم اجرت المثل ایام زوجیت رو از شوهرش بخواد. این سه حق کاملاً مستقل از هم هستن و مطالبه یکی، مانع مطالبه دیگری نیست.

قسط بندی اجرت المثل زن

اگه مرد به پرداخت اجرت المثل محکوم بشه و توانایی پرداخت یکجای اون رو نداشته باشه، می تونه مثل مهریه و نفقه، درخواست اعسار و تقسیط بده. یعنی از دادگاه بخواد که مبلغ رو به صورت اقساطی پرداخت کنه.

برای این کار، مرد باید ثابت کنه که هیچ اموال دیگه ای جز «مستثنیات دین» (مثل خونه ای که توی اون زندگی می کنه، وسایل ضروری منزل و…) نداره. اگه دادگاه اعسار اون رو تأیید کنه، یه حکم تقسیط صادر می شه و مرد می تونه مبلغ اجرت المثل رو به صورت ماهیانه یا در اقساط مشخص پرداخت کنه.

آیا برای نپرداختن اجرت المثل میشه حکم جلب گرفت؟

بله، اگه حکم قطعی مبنی بر پرداخت اجرت المثل صادر بشه و مرد ظرف مهلت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، مبلغ رو پرداخت نکنه یا دادخواست اعسار نده یا دادخواست اعسارش رد بشه، زن می تونه طبق ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، درخواست حکم جلب شوهرش رو بده. این یعنی عدم پرداخت اجرت المثل، می تونه منجر به جلب مرد بشه.

یه نمونه دادخواست مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت

برای اینکه تصویر واضح تری از نحوه مطالبه داشته باشید، در اینجا یک نمونه کلی از دادخواست مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت رو براتون آوردیم. البته که بهتره برای تنظیم دقیق دادخواست، حتماً از یه وکیل یا کارشناس حقوقی کمک بگیرید تا متناسب با شرایط خاص شما باشه.

خواهان: (مشخصات کامل زن، شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره ملی، آدرس)
خوانده: (مشخصات کامل مرد، شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره ملی، آدرس)

وکیل/نماینده قانونی: (در صورت داشتن وکیل، مشخصات کامل وکیل)

خواسته: مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت

دلایل و منضمات:
۱. عقدنامه ازدواج (پیوست)
۲. کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان
۳. کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی خوانده
۴. استماع گواهی گواهان
۵. ارجاع امر به کارشناسی
۶. سایر دلایل و قرائن موجود

شرح دادخواست:

با سلام و احترام،
به استحضار ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهر] می رساند:
اینجانبه [نام و نام خانوادگی خواهان] به شماره ملی [شماره ملی خواهان] فرزند [نام پدر خواهان]، به موجب عقدنامه شماره [شماره عقدنامه] تاریخ [تاریخ عقدنامه] صادره از دفتر ازدواج [شماره دفتر ازدواج]، همسر قانونی آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده] به شماره ملی [شماره ملی خوانده] فرزند [نام پدر خوانده] می باشم.
اینجانبه در طول مدت [تعداد] سال زندگی مشترک با خوانده محترم، کارهایی را که شرعاً بر عهده اینجانب نبوده (مانند آشپزی، نظافت منزل، شستشو، تربیت فرزندان و...) به دستور و درخواست خوانده محترم و با قصد عدم تبرع انجام داده ام.
با توجه به اینکه خوانده محترم تاکنون نسبت به پرداخت اجرت المثل کارهای انجام شده توسط اینجانبه اقدام ننموده و علیرغم مراجعات مکرر و درخواست های شفاهی/کتبی، از ایفای تعهد قانونی خود استنکاف ورزیده است، لذا با استناد به تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی و سایر مواد قانونی مرتبط، از محضر محترم دادگاه تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر:
۱. صدور قرار ارجاع امر به کارشناسی جهت تعیین میزان اجرت المثل ایام زوجیت از تاریخ [تاریخ شروع زندگی مشترک] تا تاریخ [تاریخ درخواست/طلاق].
۲. محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ اجرت المثل تعیین شده توسط کارشناس.
۳. پرداخت هزینه های دادرسی و حق الوکاله وکیل (در صورت داشتن وکیل).

پیشاپیش از بذل توجه و دستور مقتضی حضرتعالی کمال تشکر را دارم.

با احترام،
[امضا خواهان]
[تاریخ]

نتیجه گیری

اجرت المثل زن یا همون حق المثل، یکی از حقوق مالی مهمیه که قانون برای حمایت از زحمات زن در زندگی مشترک در نظر گرفته. این حق به زن کمک می کنه تا کارهایی که خارج از وظایف شرعی و قانونی اش انجام داده و به دستور شوهر و بدون قصد تبرع بوده، بی پاداش نمونه.

مفاهیم حقوقی مثل اجرت المثل، نحله، مهریه و نفقه هر کدوم جایگاه و شرایط خاص خودشون رو دارن و نباید با هم اشتباه گرفته بشن. محاسبه مبلغ اجرت المثل هم یه کار کارشناس محوره که به فاکتورهای زیادی مثل مدت زمان زندگی مشترک، تحصیلات و شأن زن، شاغل بودن یا خانه دار بودن و تعداد فرزندان بستگی داره.

اگه شما هم توی شرایطی هستید که فکر می کنید این حق به شما تعلق می گیره یا به عنوان مرد می خواهید از تعهدات مالی خودتون مطلع بشید، حتماً با یه وکیل متخصص خانواده مشورت کنید. پیچیدگی های قانونی و ریزه کاری های این پرونده ها می تونه گیج کننده باشه و کمک گرفتن از یه متخصص، راه رو براتون هموارتر می کنه و از خیلی از مشکلات احتمالی جلوگیری می کنه. یادتون باشه، دونستن حقوق و تکالیف، کلید یه زندگی مشترک آگاهانه و عادلانه است.