مبلغ ارش چقدر است؟

مبلغ ارش برخلاف دیه، رقم ثابت و مشخصی ندارد و با توجه به شدت و نوع آسیب دیدگی، تشخیص کارشناس پزشکی قانونی و نهایتاً نظر قاضی دادگاه تعیین می شود. در واقع، ارش درصد مشخصی از دیه کامل انسان است که برای جبران خسارت های بدنی که دیه معین شرعی ندارند، در نظر گرفته می شود و کاملاً متغیر است.

حتماً برایتان پیش آمده یا شنیده اید که کسی در اثر حادثه یا جرمی، آسیب دیده و قرار است مبلغی به عنوان دیه به او پرداخت شود. اما گاهی اوقات پای یک واژه حقوقی دیگر به میان می آید: ارش. شاید با شنیدن این کلمه کمی گیج شده باشید که اصلاً ارش چیست و چه فرقی با دیه دارد؟ مهم تر از همه، اینکه اگر خدای نکرده خودمان یا عزیزانمان دچار آسیب شویم و صحبت از ارش به میان بیاید، باید چقدر انتظار داشته باشیم؟

این مقاله دقیقاً برای همین نوشته شده تا تکلیف ما با مفهوم پیچیده و البته حیاتی ارش مشخص شود. اینجا قرار نیست با اصطلاحات حقوقی قلمبه سلمبه شما را خسته کنیم. می خواهیم با زبانی ساده و خودمانی، همه چیز را درباره ارش، از تعریفش گرفته تا نحوه محاسبه، تفاوت هاش با دیه و حتی مراحل پیگیری اون رو برایتان باز کنیم. پس با ما همراه باشید تا یک بار برای همیشه این گره حقوقی رو باز کنیم و بدانیم که مبلغ ارش دقیقاً چقدر است و چطور محاسبه می شود.

ارش چیست؟ تعریفی ساده و کاربردی

بیایید از اول شروع کنیم. اصلاً ارش یعنی چی؟ خیلی ساده بخوام بگم، فرض کنید تو یک تصادف یا درگیری، خدای نکرده یه عضوی از بدنتون آسیب می بینه. اگه برای اون آسیب دیدگی خاص، در شرع یا قانون مبلغ مشخص و ثابتی به عنوان دیه تعیین شده باشه (مثلاً دیه از دست دادن یک چشم)، خب دیگه تکلیف روشنه و همون مبلغ پرداخت میشه. اما اگه آسیب جوری باشه که هیچ دیه از پیش تعیین شده ای براش نباشه، اینجا پای ارش به میون میاد.

ارش در واقع یک جور غرامت مالی هست که قاضی با کمک کارشناسی پزشکی قانونی، برای جبران اون آسیب هایی که دیه مشخصی ندارن، تعیین می کنه. پس مهم ترین ویژگی ارش اینه که نامعین یا غیرمقدر هست، یعنی از قبل براش نرخی تعیین نشده. ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی هم دقیقاً به همین نکته اشاره می کنه و میگه ارش، دیه غیرمقدر هست که قواعد مربوط به دیه مقدر (دیه مشخص) در موردش اجرا میشه، مگر اینکه قانون یه جور دیگه گفته باشه.

ارش در قانون مجازات اسلامی: ماده 449 و 559 چی میگه؟

اگه بخواهیم کمی قانونی تر حرف بزنیم، ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، ارش رو اینطوری تعریف می کنه: «ارش، دیه غیرمقدری است که مقررات مربوط به دیه مقدر در مورد آن اجرا می شود، مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شده باشد.» یعنی چی؟ یعنی برای آسیب هایی که در قانون یا شرع، مبلغ مشخصی به عنوان دیه براشون تعیین نشده، قاضی باید با توجه به شرایط و نظر کارشناس، یه مبلغ عادلانه رو تعیین کنه.

حالا کی میشه ارش رو مطالبه کرد؟ ماده ۵۵۹ قانون مجازات اسلامی تکلیف رو روشن کرده. این ماده میگه: «هرگاه در اثر جنایت، صدمه ای بر عضو یا منافع وارد آید چنانچه برای آن جنایت در شرع دیه مقدر یا نسبت معینی از آن به شرح مندرج در این قانون مقرر شده باشد مقدار مقرر و چنانچه شرعاً مقدار خاصی برای آن تعیین نشده ارش آن قابل مطالبه است.» پس هر وقت آسیب به عضو یا از بین رفتن منفعتی (مثلاً قدرت بویایی یا چشایی) اتفاق بیفته و براش دیه مشخصی نباشه، میشه درخواست ارش داد.

چرا ارش اینقدر مهمه؟ فلسفه وجودی اش چیه؟

ممکنه بپرسید خب اگه دیه مشخصی نداره، چرا اصلاً باید جبران بشه؟ اهمیت ارش دقیقاً اینجاست که در نظام حقوقی ما، جلوی پایمال شدن حقوق افراد آسیب دیده رو می گیره. زندگی پر از اتفاقات غیرمنتظره ست و گاهی اوقات آسیب هایی به وجود میان که اینقدر خاص یا پیچیده اند که نمی شه براشون یک مبلغ ثابت تعیین کرد. مثلاً ممکنه یکی تو یه حادثه، آسیب داخلی ببینه یا تاندون دستش پاره بشه که دیه مشخصی نداره.

ارش باعث میشه که برای اینجور آسیب ها هم یک جبران عادلانه صورت بگیره و کسی که ضرر دیده، دست خالی نمونه. این یعنی قانون تلاش می کنه تا برای هر نوع آسیبی، به نوعی عدالت برقرار کنه و این ویژگی ارش رو خیلی مهم می کنه.

چند تا مثال از مواردی که ارش تعیین میشه

برای اینکه بهتر متوجه بشید ارش کجاها کاربرد داره، چند تا مثال واقعی رو با هم ببینیم:

• اگه استخوان دنبالچه کسی بشکنه، طبق ماده ۶۵۱ قانون مجازات اسلامی، ارش بهش تعلق می گیره.
• آسیب دیدن تاندون ها، رباط ها یا غضروف ها که دیه مشخصی براشون تعیین نشده.
• جراحات داخلی که باعث نقص در عملکرد اعضا میشن، مثل آسیب به طحال یا کبد، که ممکنه دیه مقدر نداشته باشن.
• نقص های زیبایی که در اثر حادثه به وجود میان و از نظر کارکردی شاید مشکلی ایجاد نکنن، ولی روی ظاهر فرد تاثیر می ذارن.
• تغییر در شکل یا رنگ پوست یا بافت های بدن که دیه خاصی براشون ذکر نشده باشه.
• یا مثلاً طبق تبصره ماده ۶۷۵ قانون مجازات اسلامی، اگه جنایتی باعث بشه فرد دچار جنون ادواری (نوعی بیماری روانی) بشه، اینجا هم ارش تعیین میشه.

همونطور که می بینید، لیست این آسیب ها میتونه خیلی گسترده باشه و شامل هر نوع صدمه به اعضا یا منافع بدن میشه که قانون براش مبلغ مشخصی تعیین نکرده.

نحوه محاسبه مبلغ ارش: یه راهنمای گام به گام

خب، حالا که فهمیدیم ارش چی هست و کجاها کاربرد داره، می رسیم به قسمت هیجان انگیز ماجرا: مبلغ ارش چقدر است و چطور محاسبه میشه؟ این بخش همونجاییه که خیلی ها باهاش مشکل دارن و براشون سوال پیش میاد. اجازه بدید قدم به قدم بریم جلو.

چه کسی ارش رو تعیین می کنه؟ قاضی و پزشکی قانونی چه نقشی دارن؟

اولین نکته ای که باید بدونید اینه که تعیین مبلغ ارش، کار یک نفر یا یک نهاد نیست. اینجا دو تا مرجع مهم دست به دست هم میدن تا مبلغ نهایی مشخص بشه:

1. پزشکی قانونی: وظیفه اصلی پزشکی قانونی، بررسی دقیق آسیب دیدگیه. اونا میان نوع و شدت جراحت رو ارزیابی می کنن و یه گزارشی ارائه میدن که توش مشخص می کنن چقدر از توانایی ها یا سلامت فرد آسیب دیده. این میزان نقص یا درصد آسیب که توسط پزشکی قانونی اعلام میشه، پایه و اساس تعیین مبلغ ارش هست. مثلاً ممکنه پزشکی قانونی بگه ۵ درصد از کارکرد کلی بدن آسیب دیده یا ۱۰ درصد نقص عضو ایجاد شده.
2. قاضی دادگاه: بعد از اینکه گزارش پزشکی قانونی آماده شد، نوبت به قاضی می رسه. قاضی با توجه به نظر کارشناس پزشکی قانونی، دیه کامل انسان در سال جاری، نوع جنایت (مثلاً عمدی بوده یا سهواً)، تاثیر اون روی زندگی و آینده فرد و خیلی فاکتورهای دیگه، مبلغ نهایی ارش رو تعیین می کنه و در حکم دادگاه اعلام می کنه. پس یادتون باشه، پزشکی قانونی فقط نظر کارشناسی میده، تصمیم نهایی با قاضیه.

چه چیزهایی تو تعیین ارش تاثیر داره؟ (ماده 449 رو با هم بخونیم)

همونطور که گفتیم، ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی، چارچوب کلی تعیین ارش رو مشخص کرده. طبق این ماده، دادگاه باید با لحاظ موارد زیر، با جلب نظر کارشناس (پزشکی قانونی) میزان ارش رو محاسبه کنه:

• نوع و کیفیت جنایت: خیلی فرق می کنه که آسیب عمدی بوده، شبه عمد (مثلاً حواسمون نبوده و باعث آسیب شدیم) یا خطای محض (اصلاً قصد و نیتی نبوده). نحوه انجام جرم هم مهمه؛ مثلاً با سلاح بوده یا نه.
• تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه: این مورد مهم ترین بخش کاره. میزان نقص عضو، اینکه چقدر از کارکرد اون عضو کم شده (مثلاً دستش دیگه مثل قبل بالا نمیره)، آیا روی زیبایی فرد تاثیر گذاشته یا نه، و قدرت کلی فرد چقدر کاهش پیدا کرده، همه و همه توی تعیین ارش نقش دارن.
• میزان خسارت وارده: قاضی باید به کلیت ضرری که به فرد وارد شده، توجه کنه.

پس می بینید که قاضی باید همه این موارد رو کنار هم بذاره و بعد از نظر کارشناس هم استفاده کنه تا یک مبلغ عادلانه رو تعیین کنه.

آیا فرمول ثابتی برای محاسبه ارش وجود داره؟

جواب این سوال قاطعانه نه هست! برخلاف دیه که برای خیلی از اعضا یا جراحات، فرمول ثابت و مشخصی داره (مثلاً نصف دیه کامل برای یک چشم)، برای ارش هیچ فرمول ریاضی ثابت و دقیقی وجود نداره که بشه از پیش گفت مبلغش چقدر میشه. دلیلش هم واضحه؛ چون آسیب ها خیلی متنوع هستن و هر کدوم شرایط خاص خودشون رو دارن.

البته، همونطور که گفتیم، مبنای محاسبه، درصدی از دیه کامل انسان هست. اما اینکه اون درصد چقدر باشه و قاضی چقدر در نظر بگیره، بستگی به جزئیات پرونده داره. پس هر پرونده ای برای خودش خاصه و باید جداگانه بررسی بشه.

یه مثال عملی برای محاسبه ارش در سال 1403/1404

حالا بیایید با یک مثال عملی ببینیم که چطور میشه تخمینی از مبلغ ارش داشت. برای این کار، اول باید نرخ دیه کامل انسان در سال جاری رو بدونیم. فرض می کنیم نرخ دیه کامل انسان در سال 1403 یا 1404، مبلغ ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان باشه (این مبلغ هر سال توسط قوه قضائیه اعلام میشه و ممکنه تغییر کنه).

حالا فرض کنید که یک نفر در اثر حادثه ای آسیب دیده و پزشکی قانونی، بعد از بررسی، اعلام کرده که این آسیب باعث ۵ درصد ارش شده است. برای محاسبه مبلغ ارش، کافیه این درصد رو از دیه کامل سال جاری حساب کنیم:

مبلغ ارش = درصد تعیین شده توسط پزشکی قانونی × مبلغ دیه کامل انسان در سال جاری

مبلغ ارش = ۵% × ۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان = ۸۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان

پس در این مثال، مبلغ ارش حدود ۸۰ میلیون تومان میشه.

یه مثال دیگه: اگه پزشکی قانونی ۱ درصد ارش تعیین کنه، مبلغ ارش چقدر میشه؟

مبلغ ارش = ۱% × ۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان = ۱۶,۰۰۰,۰۰۰ تومان

همونطور که می بینید، اگه درصد تعیین شده رو داشته باشید، محاسبه خودش کار پیچیده ای نیست. اما نکته اصلی اینجاست که تعیین همون درصد اولیه کار کارشناس پزشکی قانونی و نهایتاً قاضی هست.

فرق ارش و دیه چیه؟ یه مقایسه کامل و شفاف

هم دیه و هم ارش، هر دو غرامت های مالی هستن که برای جبران آسیب های بدنی پرداخت میشن. اما این دو با هم فرق های اساسی دارن که دونستن شون خیلی مهمه:

تفاوت اصلی: دیه مقدره، ارش نه!

بزرگترین و مهم ترین فرق بین دیه و ارش، همینه. دیه، همونطور که از اسمش پیداست (دیه مقدر)، مبلغش از قبل در شرع و قانون مشخص شده. مثلاً برای از بین بردن یک عضو خاص یا یک جراحت خاص، دقیقاً گفته شده که چقدر باید پرداخت بشه. فرض کنید دیه قطع یک دست یا از بین رفتن یک چشم، مبلغ ثابتی داره.

اما ارش، دیه غیر مقدره. یعنی چی؟ یعنی برای آسیب هایی که قانون براشون دیه ثابتی تعیین نکرده، قاضی با کمک نظر کارشناس پزشکی قانونی، مبلغ رو مشخص می کنه. پس دیه یه جور تعرفه ثابت داره، ولی ارش مثل یک برآورد موردیه.

بحث جنسیت: زن و مرد تو پرداخت ارش برابرن؟ (ماده 562)

اینجا یه تفاوت مهم دیگه داریم که همیشه مورد بحث بوده. در مورد دیه، معمولاً (البته در برخی موارد خاص) دیه زن نصف دیه مرده. یعنی برای یک آسیب مشابه، ممکنه دیه یک زن کمتر از دیه یک مرد باشه.

اما در مورد ارش، وضعیت کمی فرق می کنه. ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی میگه: «در موارد ارش، تفاوتی بین زن و مرد نیست، لیکن میزان ارش جنایت وارده بر اعضا و منافع زن نباید بیش از دیه همان عضو یا منفعت در زن باشد، حتی اگر با ارش همان جنایت در مرد برابر باشد.» یعنی چی؟ یعنی اصولاً در تعیین ارش، زن و مرد برابر هستن و فرقی نمی کنه آسیب دیده زن باشه یا مرد. ولی یه محدودیت داره: مبلغ ارشی که برای زن تعیین میشه، نباید از نصف دیه کامل انسان (که حداکثر دیه مقدر برای زن هست) تجاوز کنه. پس اگرچه برابری وجود داره، اما سقف پرداخت برای زن، همان سقف دیه اوست.

سقف مبلغ ارش چقدره؟ (ماده 548 قانون مجازات اسلامی)

یه سوال مهم دیگه اینه که آیا ارش میتونه هر چقدر باشه؟ مثلاً میتونه از دیه کامل انسان بیشتر بشه؟ قانون مجازات اسلامی این موضوع رو هم روشن کرده. ماده ۵۴۸ این قانون میگه: «مقدار ارش یک جنایت در اعضا و منافع بیشتر از دیه مقدر آن عضو یا منفعت نیست.» یعنی چی؟ یعنی اگه برای آسیبی ارش تعیین میشه، مبلغش هیچ وقت نمیتونه از دیه مقدری که برای همون عضو یا منفعت (اگه دیه مشخصی داشت) بیشتر بشه. مثلاً اگه دیه از بین رفتن کامل یک چشم، نصف دیه کامله، ارش برای آسیب جزئی به همون چشم هیچ وقت نمیتونه از اون نصف دیه کامل بیشتر باشه.

این قانون به نوعی یک سقف برای ارش تعیین می کنه تا از تعیین مبالغ نامتعارف جلوگیری بشه.

ویژگی	دیه	ارش
مقدار	مقدر و ثابت (در شرع و قانون مشخص شده)	غیرمقدر و متغیر (با نظر قاضی و کارشناس تعیین می شود)
تعیین کننده	شرع و قانون	قاضی با نظر پزشکی قانونی
برابری زن و مرد	معمولاً دیه زن نصف مرد است (در برخی موارد)	برابری دارد، اما سقف آن از دیه زن برای همان عضو بیشتر نیست
سقف مبلغ	محدودیت خاصی برای دیه کامل در نظر گرفته شده	هیچ گاه از دیه مقدر همان عضو یا منفعت تجاوز نمی کند

مهلت و چگونگی پرداخت ارش

بعد از اینکه مبلغ ارش تعیین و حکم صادر شد، سوال مهم اینه که چقدر زمان برای پرداختش وجود داره؟ آیا مثل دیه، مهلت های مشخصی داره؟ بیایید این موضوع رو هم با هم بررسی کنیم.

مهلت پرداخت ارش: چقدر زمان داریم؟ (نظریه مشورتی رو بخونیم)

در قانون، برای پرداخت دیه، مهلت های مشخصی تعیین شده:

• در جنایات عمدی: ۱ سال از زمان وقوع جنایت.
• در جنایات شبه عمد: ۲ سال از زمان وقوع جنایت.
• در جنایات خطای محض: ۳ سال از زمان وقوع جنایت.

اما نکته جالب اینجاست که قانون گذار در مورد ارش، صراحتاً مهلتی رو مشخص نکرده. یعنی چی؟ یعنی برای پرداخت ارش، برخلاف دیه، یک زمان بندی از پیش تعیین شده وجود نداره. این موضوع توسط نظریه مشورتی شماره ۹۸۳/۷ مورخ ۱۳/۲/۱۳۷۵ اداره حقوقی قوه قضائیه هم تایید شده که میگه: «مهلت های معینه برای پرداخت دیه شامل پرداخت ارش نمی شود و بنابراین پرداخت ارش مهلت معینی ندارد.»

پس اگه حکم قطعی پرداخت ارش صادر بشه، محکوم علیه باید اون رو پرداخت کنه و مهلت مشخصی برای تعویق نداره. البته در عمل، بعد از قطعی شدن حکم، دادگاه یه اجراییه صادر می کنه و در اون مهلتی رو برای پرداخت تعیین می کنه که معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ روز هست. اما این مهلت ها برای اجرای حکم هستن، نه مهلت قانونی پرداخت ارش مثل دیه.

اگه ارش رو پرداخت نکنن چی میشه؟ ضمانت اجراش چیه؟ (ماده 3 قانون محکومیت های مالی)

اگه شخصی که محکوم به پرداخت ارش شده، تو مهلت مقرر دادگاه (که در اجراییه قید شده) اقدام به پرداخت نکنه، زیان دیده یا همون محکوم له، میتونه از طریق قانون اقدام کنه. ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، دست شاکی رو برای پیگیری باز گذاشته:

«اگر اجرای حکم از راه های قانونی ممکن نباشد، محکوم علیه به درخواست محکوم له تا زمان اجرای حکم، اثبات اعسار یا جلب رضایت او در بازداشت باقی می ماند.»

این یعنی اگه طرف پول نده و مالی هم برای توقیف نداشته باشه، میشه تقاضای بازداشت اون رو کرد. البته یه تبصره مهم هست: اگه محکوم علیه ظرف ۳۰ روز از زمانی که اجراییه بهش ابلاغ میشه، همراه با ارائه لیست تمام اموالش، دادخواست اعسار (نداشتن توان مالی برای پرداخت) بده، تا زمانی که دادگاه به این دادخواست رسیدگی کنه، بازداشت نمیشه. مگر اینکه دادخواستش رد بشه یا خودش پس بگیره.

اگه کسی پول نداشته باشه: اعسار و تقسیط ارش چجوریه؟

خب، طبیعیه که ممکنه کسی واقعاً توانایی پرداخت یکجای مبلغ ارش رو نداشته باشه. قانون اینجا هم راه حل رو پیش بینی کرده: اعسار و تقسیط.

اگه محکوم علیه بتونه ثابت کنه که واقعاً توان مالی برای پرداخت یکجای ارش رو نداره (یعنی معسر هست)، میتونه از دادگاه درخواست تقسیط (پرداخت قسطی) مبلغ ارش رو بکنه. برای این کار، باید دادخواست اعسار به دادگاه ارائه بده و تمام دارایی ها و بدهی ها و معاملاتش در یک سال اخیر رو هم لیست کنه. دادگاه بعد از بررسی و اگه اعسار رو تایید کنه، مبلغ ارش رو به صورت قسطی برای پرداخت تعیین می کنه.

آیا جدول رسمی برای ارش پزشکی قانونی وجود داره؟

خیلی از افراد وقتی صحبت از دیه و ارش میشه، فکر می کنن یک جدول ثابت و مشخصی وجود داره که همه چیز رو توش نوشته و با نگاه کردن به اون میشه مبلغ رو پیدا کرد. این تصور تا حدودی برای دیه مقدر درسته. یعنی برای خیلی از آسیب هایی که دیه ثابت دارن، میشه جداولی پیدا کرد که مبالغ رو مشخص کردن.

اما در مورد ارش، وضعیت فرق می کنه.

چرا جدولی مثل دیه مقدر برای ارش نداریم؟

دلیل اصلی نداشتن جدول ثابت و رسمی برای ارش، همون ماهیت غیر مقدر بودنشه. گفتیم که ارش برای آسیب هایی تعیین میشه که در شرع و قانون دیه مشخصی براشون تعیین نشده. چون تنوع این آسیب ها خیلی زیاده و هر کدوم ممکنه شرایط و شدت های متفاوتی داشته باشن، نمیشه براشون یک جدول ثابت و از پیش تعیین شده درست کرد.

مثلاً نمی تونیم بگیم برای کشیدگی تاندون انگشت کوچک دست چپ همراه با تورم جزئی و کاهش ۵ درصدی دامنه حرکتی، مبلغ مشخصی در جدول هست! این موضوع کاملاً بستگی به نظر کارشناس و قاضی داره. پس اگه دنبال جدول ارش پزشکی قانونی می گردید، باید بدونید که همچین چیزی وجود خارجی نداره و گول عنوان های مشابه رو نخورید.

نقش گواهی پزشکی قانونی اینجا چیه؟

با اینکه جدول رسمی برای ارش نداریم، اما نقش پزشکی قانونی تو تعیین ارش حرف اول رو میزنه. وقتی کسی آسیب می بینه، بعد از شکایت و دستور قاضی، به پزشکی قانونی ارجاع داده میشه. پزشکی قانونی وظیفه داره که:

1. آسیب دیدگی رو به دقت معاینه کنه.
2. میزان نقص عضو، از دست رفتن منفعت یا کاهش کارکرد رو ارزیابی کنه.
3. نتیجه رو در قالب درصد آسیب یا درصد از کار افتادگی تو گزارش خودش قید کنه.

مثلاً ممکنه گواهی پزشکی قانونی بگه ۵ درصد ارش به دلیل شکستگی استخوان نازک نی پا یا ۱۰ درصد ارش به دلیل آسیب به عصب دست راست. این درصدها مبنای کار قاضی برای تعیین مبلغ نهایی ارش هستن. پس گواهی پزشکی قانونی، به نوعی همون نقش اطلاعات پایه رو بازی می کنه که در جداول دیه برای دیات مقدر وجود داره.

در نهایت، دادگاه با توجه به این گواهی و سایر شرایط پرونده، مبلغ نهایی ارش رو با لحاظ کردن نرخ دیه کامل انسان در همون سال، محاسبه و اعلام می کنه.

مسئولیت پرداخت ارش گردن کیه؟

یکی از سوالات مهم دیگه اینه که چه کسی باید مبلغ ارش رو پرداخت کنه؟ آیا همیشه همون کسی که آسیب رو وارد کرده، مسئوله یا موارد دیگه ای هم وجود داره؟ خب، این موضوع به نوع جنایت (عمدی، شبه عمد یا خطای محض) بستگی داره.

در جنایات عمدی و شبه عمدی (مسئولیت خود مجرم)

وقتی یک جنایت عمدی (یعنی فرد با قصد و نیت آسیب رسوندن، عملی رو انجام میده) یا شبه عمدی (یعنی قصد آسیب زدن مستقیم رو نداره، اما بی احتیاطی یا بی مبالاتی باعث آسیب میشه) اتفاق می افته، مسئولیت اصلی پرداخت ارش به عهده خود مرتکب یا همون مجرم هست.

ماده ۴۶۲ قانون مجازات اسلامی هم این رو تایید می کنه: «در جنایات عمدی و شبه عمدی، مسئول پرداخت دیه خود مرتکب است.» و چون ارش هم حکم دیه رو داره، این قاعده برای ارش هم صادقه. پس اگه کسی عمداً یا به صورت شبه عمد به شما آسیب برسونه و براش ارش تعیین بشه، خودش باید این مبلغ رو بپردازه.

در جنایات خطای محض (مسئولیت عاقله و استثنائاتش)

جنایت خطای محض یعنی حالتی که فرد نه قصد آسیب رسوندن به شما رو داشته و نه قصد انجام عملی که منجر به آسیب شما شده. مثلاً تو خواب چرخیده و باعث افتادن و آسیب دیدن نفر بغل دستیش شده. در این موارد، قضیه کمی پیچیده تر میشه و مسئولیت پرداخت ارش میتونه با عاقله باشه.

عاقله کیه؟ عاقله، بستگان ذکور نسبی (مردان فامیل از سمت پدر) که بالغ و عاقل باشن و توانایی پرداخت داشته باشن، هستن. مثلاً پدر، برادر، عمو و پسر عموهای مجرم.

اما چه زمانی عاقله مسئول پرداخته؟ طبق ماده ۴۹۲ قانون مجازات اسلامی، در جنایات خطای محض، اگه جنایت با بینه (شواهد و مدارک)، قسامه (سوگند خوردن)، یا علم قاضی ثابت بشه، مسئولیت پرداخت دیه (و ارش) با عاقله است.

حالا استثنائاتش چیه؟ اگه جنایت خطای محض با اقرار خود مرتکب (یعنی خودش اعتراف کنه) یا اگه قسم خوردن رو قبول نکنه (نکول از قسامه) ثابت بشه، مسئولیت پرداخت دیه (و ارش) با خود مرتکب هست، نه عاقله.

پس تو جنایات خطای محض، باید ببینیم که جرم چطور ثابت شده تا بفهمیم مسئولیت پرداخت ارش گردن کیه؛ خود مجرم یا عاقله او.

مراحل مطالبه و پیگیری ارش: از شکایت تا اجرای حکم

فرض کنید خدای نکرده شما یا یکی از نزدیکانتون در اثر یک حادثه آسیب دیدید و قراره ارش بهتون تعلق بگیره. حالا چطور باید این مبلغ رو مطالبه و پیگیری کنید؟ این کار مراحل قانونی خاص خودش رو داره که بهتره باهاش آشنا باشید.

ثبت شکایت و ارجاع به پزشکی قانونی

اولین قدم، ثبت شکایت کیفری هست. شما باید به دادسرای محل وقوع حادثه مراجعه کنید و شکایت خودتون رو از فردی که باعث آسیب شده، ثبت کنید. این شکایت میتونه به صورت شفاهی یا کتبی باشه. بعد از ثبت شکایت و تشکیل پرونده، دادسرا با توجه به نوع و شدت جراحات، شما رو برای معاینه و کارشناسی به پزشکی قانونی معرفی می کنه. در پزشکی قانونی، پزشکان متخصص، وضعیت شما رو بررسی می کنن و گزارشی از نوع، شدت و میزان آسیب دیدگی (همون درصدی که درباره اش صحبت کردیم) تهیه می کنن. این گزارش، رکن اساسی برای تعیین ارش هست.

طرح دعوا تو دادگاه و ارائه نظر کارشناسی

بعد از اینکه گزارش پزشکی قانونی آماده شد، نوبت به طرح دعوا در دادگاه می رسه. در واقع، پرونده شما از دادسرا به دادگاه کیفری (یا در برخی موارد دادگاه حقوقی) ارجاع داده میشه. در دادگاه، شما یا وکیلتون باید گزارش پزشکی قانونی رو به همراه سایر مدارک و شواهد ارائه بدید. قاضی دادگاه با بررسی این مدارک، گوش دادن به اظهارات طرفین و در نظر گرفتن نظر کارشناسی پزشکی قانونی، اقدام به تعیین مبلغ ارش می کنه.

صدور حکم و مراحل اجرایی اون

پس از بررسی های لازم و برگزاری جلسات دادگاه، قاضی حکم نهایی رو صادر می کنه که توش مبلغ دقیق ارش و مسئول پرداخت اون مشخص شده. اگه طرفین به این حکم اعتراض نداشته باشن یا اعتراضشون رد بشه، حکم قطعی میشه. حالا نوبت به اجرای حکم می رسه. اگه محکوم علیه (کسی که باید ارش رو بده) داوطلبانه و تو مهلت مقرر دادگاه اقدام به پرداخت نکنه، شما میتونید به واحد اجرای احکام دادگستری مراجعه کنید و درخواست صدور اجراییه و پیگیری برای وصول ارش رو داشته باشید. این پیگیری میتونه شامل توقیف اموال محکوم علیه یا حتی بازداشت اون باشه (البته با رعایت شرایط اعسار که قبلاً توضیح دادیم).

چرا داشتن وکیل متخصص تو پرونده های ارش ضروریه؟

همونطور که دیدید، پرونده های مربوط به ارش، با وجود اینکه در ظاهر ساده به نظر میان، اما ریزه کاری ها و پیچیدگی های حقوقی زیادی دارن. از درست ثبت کردن شکایت اولیه و پیگیری های پزشکی قانونی گرفته تا ارائه مدارک و دفاعیات مناسب در دادگاه. اینجاست که نقش یک وکیل متخصص پررنگ میشه:

• وکیل به شما کمک می کنه تا تمام مراحل رو به درستی طی کنید و هیچ فرصت قانونی رو از دست ندید.
• در تنظیم شکواییه و لایحه های دفاعیه، تسلط کامل داره و میتونه بهترین دفاع رو از حقوق شما داشته باشه.
• میتونه در تفسیر گزارش پزشکی قانونی و ارائه استدلال های حقوقی به قاضی، به شما کمک کنه.
• وکیل با تجربه، میتونه شما رو از چالش ها و موانع احتمالی باخبر کنه و راهکارهای مناسبی ارائه بده.
• در صورت نیاز به درخواست اعسار یا تقسیط، وکیل میتونه این مراحل رو به خوبی برای شما مدیریت کنه.

خلاصه که در پرونده های ارش، داشتن یک وکیل خوب مثل داشتن یک راهنمای کاربلد تو یک مسیر پرپیچ و خم میمونه که احتمال موفقیت شما رو خیلی بیشتر می کنه.

سوالات متداول درباره ارش

ارش به زبان ساده چیست؟

ارش یعنی غرامت مالی که برای جبران آسیب های بدنی پرداخت میشه، اما برخلاف دیه، مبلغ ثابتی نداره و قاضی با کمک نظر پزشکی قانونی اون رو تعیین می کنه. یک جور دیه غیرمقدر هست.

آیا مبلغ ارش هر سال تغییر می کند؟

بله، مبلغ ارش به صورت مستقیم به نرخ دیه کامل انسان در همون سال بستگی داره. چون ارش معمولاً درصدی از دیه کامل هست، با تغییر نرخ دیه، مبلغ ارش هم تغییر می کنه.

آیا برای هر نوع آسیبی ارش تعلق می گیرد؟

خیر، ارش فقط برای آسیب هایی تعلق می گیرد که در شرع و قانون برای آن ها دیه مقدر و ثابت تعیین نشده باشد. اگر آسیب دیه مشخصی داشته باشد، همان دیه پرداخت می شود.

اگر پزشکی قانونی درصدی برای ارش تعیین نکند، چه می شود؟

اگر پزشکی قانونی نتواند درصد مشخصی برای ارش تعیین کند (یا اصلاً آسیب مشمول ارش نباشد)، باید این موضوع را در گزارش خود قید کند. در این صورت، قاضی با توجه به شرایط پرونده، ممکن است دستور معاینه مجدد صادر کند یا بر اساس شواهد و مدارک دیگر تصمیم بگیرد.

چه مدت طول می کشد تا ارش پرداخت شود؟

برای پرداخت ارش، برخلاف دیه، مهلت قانونی مشخصی تعیین نشده است. اما پس از صدور حکم قطعی و ابلاغ اجراییه، محکوم علیه موظف است در مهلتی که دادگاه تعیین می کند (معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ روز)، اقدام به پرداخت کند. در غیر این صورت، شاکی می تواند از طریق اجرای احکام، نسبت به توقیف اموال یا بازداشت محکوم علیه اقدام کند.

تفاوت دیه و ارش در پرداخت برای زنان چیست؟

در دیه، معمولاً دیه زن نصف دیه مرد است (در موارد خاص). اما در ارش، زن و مرد از نظر تعیین مبلغ ارش برابر هستند، با این شرط که مبلغ ارش تعیین شده برای زن، نباید از نصف دیه کامل انسان تجاوز کند.

نتیجه گیری

دیدیم که ارش یک مفهوم کلیدی تو حقوق کیفری و مدنی ماست که برای جبران خسارت های بدنی که دیه مشخص و ثابتی ندارن، استفاده میشه. برخلاف دیه که نرخ از پیش تعیین شده داره، مبلغ ارش کاملاً متغیره و با نظر کارشناس پزشکی قانونی (برای تعیین درصد آسیب) و تصمیم نهایی قاضی دادگاه مشخص میشه. فهمیدیم که این مبلغ تابعی از دیه کامل انسان در هر ساله و می تونه برای آسیب های مختلف، متفاوت باشه.

پیچیدگی ها، تفاوت هاش با دیه، عدم وجود مهلت پرداخت مشخص و مراحل قانونی مطالبه ارش، نشون میده که اگه خدای نکرده در چنین موقعیتی قرار گرفتید، صرفاً با دانش عمومی نمیشه از پس کار برآمد. در اینجور پرونده ها، آگاهی از حقوق خودتون و مهم تر از اون، دریافت مشاوره حقوقی تخصصی از یک وکیل با تجربه، می تونه کمک بزرگی باشه. یک وکیل کاربلد می تونه راهنمای شما باشه تا مطمئن بشید که حقوق تون به درستی مطالبه و ازش دفاع میشه و مبلغ ارش مناسب و عادلانه برای شما تعیین میشه.

پس فراموش نکنید، اگر در مورد مبلغ ارش یا هر جنبه دیگری از جبران خسارات بدنی سوالی دارید، حتماً با متخصصین حقوقی مشورت کنید. این کار به شما کمک می کنه تا با اطمینان خاطر بیشتری در مسیر قانونی قدم بردارید و از حق و حقوق خودتون محافظت کنید.