ارش دیه یعنی چی؟

ارش دیه یعنی جبران خسارتی که در قانون مجازات اسلامی مقدار ثابتی برایش تعیین نشده است؛ یعنی اگر به کسی آسیب جسمی وارد شود، ولی دیه مشخصی برای آن در شرع یا قانون وجود نداشته باشد، قاضی با کمک پزشکی قانونی میزان خسارت را مشخص می کند. این مبلغ متغیر است و به نوع آسیب، شدت آن و نظر کارشناسان بستگی دارد و هدفش برقراری عدالت و جلوگیری از تضییع حقوق فرد آسیب دیده است.

شاید تا حالا اسم دیه به گوشتان خورده باشد؛ آن هم نه یک بار، بلکه بارها و بارها، خصوصاً اگر خدای نکرده گذر خودتان یا آشنایانتان به پرونده های تصادف یا درگیری های این چنینی افتاده باشد. اما در کنار دیه، یک مفهوم مهم و تقریباً هم خانواده هم داریم که اسمش ارش است. خیلی ها این دو تا را با هم اشتباه می گیرند یا اصلاً نمی دانند فرقشان چیست. ارش دیه یعنی چی؟ این سؤال دقیقاً همان جایی است که این مقاله می خواهد به آن جواب بدهد.

ما اینجا هستیم تا به زبان خودمانی و ساده، کاری کنیم که شما نه تنها بفهمید ارش دیه چیست، بلکه با تمام ریزه کاری ها و تفاوت هایش با دیه معمولی آشنا بشوید. قرار است از نحوه محاسبه اش بگوییم، از نقش پزشکی قانونی و قاضی حرف بزنیم و حتی به این سؤال مهم جواب بدهیم که ارش زن و مرد فرقی می کند یا نه. پس بیایید دست در دست هم، از دنیای پیچیده اصطلاحات حقوقی فاصله بگیریم و این مفهوم کاربردی را با هم یاد بگیریم.

ارش دیه چیست؟ یک تعریف ساده و کاربردی

بیایید اول از همه برویم سر اصل مطلب و ببینیم اصلاً ارش دیه یعنی چی؟ تصور کنید خدای نکرده، در یک حادثه، به یکی از اعضای بدن شما آسیبی وارد می شود. اگر این آسیب آن قدر جدی باشد که مثلاً به قطع عضو منجر شود یا به یکی از منافع اصلی بدن (مثل بینایی یا شنوایی) صدمه بزند، قانون از قبل برایش مبلغ مشخصی به اسم دیه مقدر تعیین کرده است. یعنی می دانیم که مثلاً دیه یک دست چقدر است.

اما همیشه که آسیب ها این قدر واضح و از پیش تعیین شده نیستند. گاهی اوقات، آسیب وارد شده نه قطع عضو است و نه از بین رفتن کامل یک منفعت. مثلاً یک تاندون دستتان آسیب می بیند، یا مثلاً به دلیل یک جراحت، زیبایی صورتتان کمی دچار مشکل می شود، یا حتی عملکرد جزئی یک عضو کم می شود. در چنین مواردی، شرع و قانون از قبل مبلغ مشخصی را تعیین نکرده اند. اینجا است که پای ارش به میان می آید. ارش، در واقع یک جور دیه است؛ اما دیه ای که مقدارش در شرع تعیین نشده و به همین خاطر به آن دیه غیر مقدر هم می گویند. هدفش هم این است که هیچ آسیبی بدون جبران نماند و حق کسی ضایع نشود.

تعریف حقوقی و قانونی ارش (با نگاهی به ماده 449 ق.م.ا)

برای اینکه یک تعریف حقوقی و دقیق تر از ارش داشته باشیم، بد نیست نگاهی به قانون مجازات اسلامی، خصوصاً ماده ۴۴۹ آن بیندازیم. این ماده می گوید: ارش، دیه غیرمقدری است که مقررات مربوط به دیه مقدر در مورد آن نیز اجرا می شود، مگر اینکه در قانون ترتیب دیگری بیان شده باشد.

این جمله یعنی چه؟ یعنی اگرچه مبلغ ارش از قبل مشخص نیست، اما کلیات و احکام مربوط به پرداخت دیه (مثل اینکه چه کسی باید پرداخت کند، مهلت پرداخت و…) در مورد ارش هم صدق می کند. فقط در مواردی که خود قانون یک حکم خاص برای ارش گذاشته باشد، آن حکم ویژه اجرا می شود. کلمه غیر مقدر هم که توضیح دادیم، به این معنا است که مثل دیه کامل یک دست یا یک چشم، مبلغ ثابت و مشخصی در شرع برایش تعیین نشده است.

چرا ارش وجود دارد؟ فلسفه و اهمیت آن

شاید بپرسید اصلاً چرا باید چیزی به اسم ارش وجود داشته باشد؟ خب، جواب خیلی ساده است: عدالت. دنیا پر از اتفاقات پیش بینی نشده است و آسیب هایی که ممکن است به انسان وارد شود، آن قدر متنوع و گسترده اند که امکان ندارد بتوانیم برای تک تک آن ها یک مبلغ دیه ثابت در قانون تعیین کنیم.

فلسفه وجودی ارش این است که هیچ کس از جبران خسارت وارده بی نصیب نماند. فرض کنید در یک تصادف، پای شما می شکند، اما بعد از درمان خوب می شود و هیچ نقص عضو دائمی هم ندارید. اما خب، مدتی درد کشیده اید، هزینه های درمان داده اید، و شاید مدتی از کارتان هم عقب افتاده باشید. اینجا است که ارش وارد میدان می شود. ارش باعث می شود که برای آسیب هایی که جزئی هستند، یا مثلاً ظاهر بدن را تحت تأثیر قرار می دهند، یا حتی عملکرد یک عضو را کمی مختل می کنند، هم جبرانی وجود داشته باشد. این جبران، از تضییع حقوق زیان دیده جلوگیری می کند و به نوعی، عدالت را در جامعه برقرار می سازد.

چند مثال ملموس از مواردی که ارش به آن ها تعلق می گیرد

برای اینکه مفهوم ارش را بهتر درک کنید، بیایید چند مثال واقعی بزنیم:

1. آسیب به تاندون ها و رباط ها: تصور کنید در یک حادثه، تاندون دست یا پای شما پاره می شود. این یک آسیب جدی است، اما معمولاً منجر به قطع عضو نمی شود و بعد از درمان، عملکرد عضو تا حد زیادی برمی گردد. چون برای پاره شدن تاندون دیه مشخصی در قانون نداریم، قاضی با نظر پزشکی قانونی برایش ارش تعیین می کند.
2. کاهش زیبایی (زیباشدگی): فرض کنید صورت کسی در اثر یک حادثه زخم می شود. حتی اگر این زخم کاملاً درمان شود و به آن جراحت التیام یافته بگویند، باز هم ممکن است اثر یا اسکاری از آن باقی بماند که زیبایی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. برای این کاهش زیبایی هم ارش در نظر گرفته می شود.
3. اختلال جزئی در کارکرد عضو: اگر به دلیل یک آسیب، یک عضو بدن، مثلاً یک انگشت، دیگر نتواند ۱۰۰ درصد مثل قبل کار کند، اما کاملاً هم از بین نرفته باشد، باز هم ارش به آن تعلق می گیرد. مثلاً قدرت مشت کردن دست کم شده باشد.
4. آسیب های روحی و روانی تبعی: در مواردی که یک جراحت جسمی، منجر به آسیب های روحی و روانی هم شود (مثلاً ترس یا افسردگی ناشی از حادثه)، در صورت تأیید پزشکی قانونی، ممکن است برای این آسیب ها هم ارش در نظر گرفته شود.

این ها فقط چند نمونه از مواردی هستند که ارش به آن ها تعلق می گیرد. در واقع، هر جا که آسیب جسمی یا روحی وارد شده، ولی دیه مقدری برایش تعیین نشده، قاضی می تواند با کمک کارشناسان پزشکی قانونی، ارش تعیین کند.

فرق ارش با دیه مقدر: تفاوت های کلیدی که باید بدانید!

تا اینجا فهمیدیم که ارش یک جور دیه است، اما دیه ای که مقدارش از پیش مشخص نشده. حالا وقتش رسیده که با دقت بیشتری به تفاوت های اصلی این دو نگاه کنیم. این فرق ها خیلی مهم اند، چون روی نتیجه پرونده و حتی مبلغی که شما به عنوان جبران خسارت دریافت می کنید، تأثیر مستقیم دارند. بیایید ببینیم این دو مفهوم چه جاهایی از هم جدا می شوند:

بهترین راه برای درک تفاوت ارش و دیه، این است که آنها را کنار هم بگذاریم و جنبه های مختلفشان را بررسی کنیم. این مقایسه به شما کمک می کند تا در موقعیت های مختلف، فرق این دو را کاملاً متوجه شوید.

ویژگی	ارش	دیه مقدر
منبع تعیین مقدار	قاضی با نظر کارشناس (پزشکی قانونی)	ثابت در شرع و قانون (اعلام سالانه)
ثابت یا متغیر بودن	متغیر	ثابت
تفاوت زن و مرد	اصل بر عدم تفاوت است، اما ارش زن نباید از دیه مقدر همان عضو در زن بیشتر باشد.	تا یک سوم دیه کامل، برابر؛ بیش از آن، دیه زن نصف دیه مرد است.
سقف مبلغ	هرگز نباید از دیه مقدر همان عضو یا منفعت بیشتر باشد (ماده 548 ق.م.ا).	مبلغی ثابت و از پیش تعیین شده است.
مهلت پرداخت	مهلت مشخصی در قانون ندارد.	دارای مهلت های قانونی مشخص (1، 2 یا 3 ساله).
دریافت کنندگان نهایی	منحصراً به خود شخص آسیب دیده (مجنی علیه) تعلق می گیرد.	ممکن است به مجنی علیه، وراث (در صورت فوت) یا در موارد خاص به بیت المال برسد.

مقدار تعیین شده (ثابت یا متغیر)

مهم ترین و اصلی ترین تفاوت بین ارش و دیه مقدر، همین جا است. دیه مقدر، همان طور که از اسمش پیداست، مقدر است؛ یعنی مقدارش از قبل در شرع و قانون کاملاً مشخص شده. هر سال رئیس قوه قضاییه با توجه به قیمت شتر، دیه کامل انسان را اعلام می کند و بعد هم بر اساس آن، دیه اعضا و منافع هم مشخص می شود. مثلاً اگر یک چشم کور شود، می دانیم دیه اش چقدر است. این مبلغ یک عدد ثابت و مشخص است.

اما ارش این طور نیست. ارش غیر مقدر است. یعنی هیچ جدول یا نرخ از پیش تعیین شده ای برای آن وجود ندارد. مقدار ارش را قاضی پرونده با کمک و راهنمایی کارشناسان پزشکی قانونی و با در نظر گرفتن تمام شرایط پرونده (مثل نوع آسیب، شدت آن، تأثیر روی زندگی فرد و…) تعیین می کند. پس ارش یک مبلغ متغیر است که در هر پرونده ای می تواند متفاوت باشد.

تفاوت ارش و دیه در مورد زن و مرد

یکی دیگر از تفاوت های مهم، مربوط به تفاوت دیه زن و مرد است. در دیه مقدر (یعنی همان دیه معمولی)، می دانیم که تا یک سوم دیه کامل، دیه زن و مرد برابر است، اما اگر میزان دیه از این مقدار بیشتر شود، دیه زن نصف دیه مرد خواهد بود. این یعنی در یک آسیب مشابه، ممکن است دیه پرداختی به یک زن کمتر از دیه پرداختی به یک مرد باشد.

اما در مورد ارش، وضعیت کمی فرق می کند. طبق ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی، در تعیین میزان ارش، اصل بر عدم تفاوت میان زن و مرد است. یعنی قاضی نباید در ابتدا به خاطر جنسیت، درصدی از ارش را کم کند. اما یک نکته مهم اینجا هست: میزان ارش زن هرگز نباید از دیه مقدر همان عضو یا منفعت در زن بیشتر شود. یعنی اگر برای یک آسیب خاص که ارش به آن تعلق می گیرد، یک دیه مقدر هم وجود داشت (فرضی)، ارش زن نباید از آن دیه مقدر بیشتر شود. این یعنی یک نوع سقف برای ارش زن در نظر گرفته شده است.

سقف مبلغ و محدودیت های پرداخت

ارش هرگز نمی تواند از دیه مقدر همان عضو یا منفعت بیشتر باشد. یعنی اگر برای یک عضو، دیه مقدری وجود دارد، ارش هرگز از آن مبلغ بالاتر نخواهد رفت، حتی اگر آسیب خیلی جدی باشد و کارشناس درصد بالایی را اعلام کند. این یک سقف و محدودیت قانونی برای تعیین ارش است که در ماده ۵۴۸ قانون مجازات اسلامی هم به آن اشاره شده است. این در حالی است که دیه مقدر خودش یک مبلغ ثابت و مشخص است که سقفش همان دیه کامل انسان است.

مهلت پرداخت؛ ارش چقدر زمان می برد؟

قانون گذار برای پرداخت دیه مقدر، مهلت های مشخصی تعیین کرده است. مثلاً در جنایات عمدی (که با رضایت طرفین تبدیل به دیه شده)، یک سال، در جنایات شبه عمد دو سال و در جنایات خطای محض، سه سال مهلت برای پرداخت دیه وجود دارد.

اما در مورد ارش، اوضاع کمی متفاوت است. قانون گذار مهلت مشخص و صریحی برای پرداخت ارش تعیین نکرده است. این یعنی اگر حکم ارش صادر شود، محکوم علیه موظف است آن را پرداخت کند و مهلت های مشخص دیه شامل حال ارش نمی شود. البته این به معنی بی مهلتی مطلق نیست و در صورت عدم پرداخت، می توان از طریق اجرای احکام برای مطالبه آن اقدام کرد، اما خبری از مهلت های ۱، ۲ یا ۳ ساله نیست.

دریافت کنندگان نهایی: ارش به چه کسی می رسد؟

این هم یکی از تفاوت های جالب و مهم است. ارش، فقط و فقط به خود شخص آسیب دیده (مجنی علیه) تعلق می گیرد و جنبه جبران خسارت مستقیم دارد. یعنی قرار است آسیبی که به خود شخص وارد شده، جبران شود.

اما دیه مقدر ممکن است در شرایطی به افراد دیگری هم برسد. مثلاً اگر خدای نکرده فردی در اثر جنایت فوت کند، دیه نفس او به وراثش تعلق می گیرد. یا در موارد خیلی خاص، ممکن است به بیت المال (خزانه دولت) برسد. اما ارش همیشه برای خود کسی است که آسیب دیده.

یکی از مهمترین اشتباهات رایج این است که همه فکر می کنند دیه و ارش کاملاً شبیه هم هستند، در صورتی که فرق های اساسی و کاربردی دارند. دانستن این تفاوت ها می تواند مسیر یک پرونده حقوقی را عوض کند.

ارش دیه چطور محاسبه می شود؟ نقش قاضی و پزشکی قانونی

حالا که فهمیدیم ارش دیه یعنی چی و چه فرقی با دیه مقدر دارد، وقتش رسیده که برویم سراغ نحوه محاسبه آن. این بخش معمولاً برای خیلی ها مبهم است، چون خبری از جدول های آماده و فرمول های ثابت نیست.

آیا جدول یا فرمول ثابتی برای محاسبه ارش وجود دارد؟

قبل از هر چیز، باید یک نکته خیلی مهم را روشن کنیم: برخلاف دیه مقدر که هر ساله یک جدول از نرخ ها و مبالغش منتشر می شود، هیچ جدول یا فرمول ثابت و از پیش تعیین شده ای برای محاسبه ارش وجود ندارد. یعنی انتظار نداشته باشید که بروید سراغ یک جدول و ببینید مثلاً ارش شکستگی تاندون انگشت کوچک چقدر است! تعیین ارش یک فرآیند کاملاً کارشناسی و قضایی است.

پزشکی قانونی چه نقشی در تعیین ارش دارد؟

اینجا است که پای پزشکی قانونی به میان می آید. پزشکی قانونی، قهرمان اصلی ماجرا در تعیین ارش است. نقش آن ها این است:

1. معاینه دقیق: اول از همه، فرد آسیب دیده را خیلی دقیق معاینه می کنند.
2. تشخیص نوع و شدت آسیب: نوع دقیق آسیب (مثلاً کدام تاندون پاره شده، چقدر از زیبایی کم شده) و شدت آن را مشخص می کنند.
3. تعیین درصد آسیب: پزشکی قانونی بر اساس معاینات و دانش تخصصی خود، درصد نقص عضو یا کاهش کارکرد یا کاهش زیبایی را نسبت به دیه کامل آن عضو (اگر دیه مقدری داشت) یا نسبت به دیه کامل انسان گزارش می دهد. نکته مهم اینجاست که پزشکی قانونی خودش مبلغ پولی ارش را تعیین نمی کند؛ بلکه فقط درصد آسیب را مشخص می کند.
4. ارائه گزارش کارشناسی: در نهایت، یک گزارش کامل و تخصصی به دادگاه ارائه می دهند که شامل نوع آسیب، شدت آن و درصدی از نقص یا اختلال است.

پس پزشکی قانونی چشم و گوش قاضی در تشخیص آسیب است. بدون گزارش پزشکی قانونی، معمولاً امکان تعیین ارش وجود ندارد.

قاضی چطور مبلغ ارش را تعیین می کند؟

بعد از اینکه گزارش کارشناسی پزشکی قانونی به دادگاه رسید، حالا نوبت قاضی است که با توجه به این گزارش، مبلغ نهایی ارش را تعیین کند. قاضی در این مرحله چه چیزهایی را در نظر می گیرد؟

1. نظریه پزشکی قانونی: این گزارش، مهمترین سند برای قاضی است. قاضی بر اساس درصد آسیب اعلام شده توسط پزشکی قانونی، کار را شروع می کند.
2. نوع و کیفیت جنایت: قاضی به این هم توجه می کند که این آسیب چطور ایجاد شده، آیا عمدی بوده یا غیرعمدی.
3. تأثیر بر سلامت و زندگی مجنی علیه: قاضی به این نکته دقت می کند که این آسیب چقدر روی کیفیت زندگی، کار، و سلامت روحی و جسمی فرد آسیب دیده تأثیر گذاشته است.
4. میزان خسارت وارده: تمام جوانب خسارت، از هزینه های درمانی تا از دست دادن فرصت های شغلی، می تواند در نظر گرفته شود.
5. دیه کامل همان سال: قاضی در نهایت، با در نظر گرفتن تمام این موارد، و با توجه به مبلغ دیه کامل انسان در همان سال (که مبنای محاسبه قرار می گیرد)، مبلغ ارش را تعیین می کند. یعنی درصدی که پزشکی قانونی اعلام کرده را از دیه کامل آن سال محاسبه می کند.

در نهایت، قاضی حکم نهایی را صادر می کند و مبلغ ارش در این حکم قید می شود.

یک مثال واقعی از محاسبه ارش دیه

برای اینکه این فرآیند کمی شفاف تر شود، بیایید یک مثال عملی و گام به گام بزنیم:

* فرض اول: دیه کامل انسان در سال جاری، مثلاً ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان است. (این مبلغ هر سال توسط رئیس قوه قضاییه اعلام می شود و فقط یک فرض است.)
* فرض دوم: شما در یک حادثه، دچار آسیب به یکی از تاندون های دستتان می شوید.
* مرحله اول (پزشکی قانونی): پرونده به پزشکی قانونی ارجاع می شود. پزشکان متخصص بعد از معاینه دقیق و بررسی مدارک، در گزارش خود اعلام می کنند که میزان نقص در کارکرد دست یا آسیب وارده به تاندون، 5 درصد نسبت به دیه کامل آن عضو است.
* مرحله دوم (قاضی): قاضی این گزارش را دریافت می کند. حالا برای محاسبه مبلغ ارش، 5 درصد از مبلغ دیه کامل انسان در آن سال را حساب می کند:
* 5% از ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان = ۸۰ میلیون تومان.
* نتیجه: در این مثال فرضی، مبلغ ارش دیه، ۸۰ میلیون تومان تعیین می شود.

نکته مهم: این فقط یک مثال است تا روش کار را نشان دهد. هر پرونده شرایط خاص خودش را دارد و ممکن است درصدهای آسیب و مبالغ نهایی بسیار متفاوت باشد. پس هیچ وقت فکر نکنید که ارش شما حتماً همین قدر خواهد بود.

مراحل مطالبه و دریافت ارش: گام به گام

اگر خدای نکرده، درگیر پرونده ای شده اید که به آن ارش تعلق می گیرد، مهم است که بدانید چه مراحلی را باید طی کنید. فرآیند مطالبه ارش، شباهت های زیادی به مطالبه دیه مقدر دارد، اما نکاتی هم هست که باید به آن ها توجه کرد. بیایید قدم به قدم جلو برویم:

1. طرح شکایت و آغاز روند قضایی: اولین قدم این است که شکوائیه خود را در دادسرا ثبت کنید. این شکایت می تواند به دلیل آسیب جسمی یا روحی ناشی از یک حادثه، درگیری یا هر عمل مجرمانه دیگری باشد. با ثبت شکوائیه، پرونده قضایی آغاز می شود.
2. ارجاع پرونده به پزشکی قانونی: بعد از ثبت شکایت، مرجع قضایی (معمولاً دادسرا یا دادگاه) شما را به پزشکی قانونی ارجاع می دهد. این ارجاع برای معاینه دقیق و کارشناسی آسیب های وارد شده است. شما باید با مدارک هویتی و نامه ارجاع، به پزشکی قانونی مراجعه کنید.
3. ارائه نظریه پزشکی قانونی به دادگاه: پس از معاینات، پزشکی قانونی گزارش کارشناسی خود را (که در آن نوع آسیب، شدت و درصد آن مشخص شده) به دادگاه یا دادسرا ارسال می کند. این گزارش، رکن اصلی و اساسی برای تعیین ارش است.
4. رسیدگی دادگاه و صدور حکم تعیین مبلغ ارش: با وجود گزارش پزشکی قانونی و سایر ادله موجود در پرونده، دادگاه شروع به رسیدگی می کند. در این مرحله، قاضی با در نظر گرفتن همه جوانب (همانطور که قبلاً توضیح دادیم)، مبلغ نهایی ارش را تعیین و در قالب یک حکم صادر می کند.
5. مراحل اجرای حکم و امکان مطالبه از طریق قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی: بعد از اینکه حکم قطعیت پیدا کرد، نوبت به اجرای آن می رسد. اگر محکوم علیه (کسی که باید ارش را پرداخت کند) به صورت داوطلبانه مبلغ را پرداخت نکند، شما می توانید از طریق واحد اجرای احکام دادگستری برای مطالبه و وصول ارش اقدام کنید. در این صورت، ممکن است اموال محکوم علیه توقیف و به مزایده گذاشته شود تا ارش شما پرداخت گردد.
6. امکان دادخواست اعسار توسط محکوم علیه: اگر محکوم علیه توانایی پرداخت یکجای مبلغ ارش را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) به دادگاه تقدیم کند. در صورت تأیید اعسار توسط دادگاه، مبلغ ارش به صورت اقساطی برای او تعیین می شود و او موظف است طبق اقساط مصوب، مبلغ را پرداخت کند.

این مراحل ممکن است کمی زمان بر باشند، اما طی کردن آن ها برای احقاق حق شما ضروری است.

مهلت پرداخت ارش: چقدر باید صبر کرد؟

همان طور که قبلاً هم اشاره کردیم، این یکی از تفاوت های کلیدی ارش با دیه مقدر است. در حالی که برای پرداخت دیه مقدر (چه در جنایت عمد، چه شبه عمد و چه خطای محض) قانون مهلت های مشخص ۱، ۲ یا ۳ ساله تعیین کرده است، برای پرداخت ارش، قانون گذار مهلت مشخص و صریحی را اعلام نکرده است.

این یعنی به محض قطعی شدن حکم ارش، محکوم علیه باید آن را پرداخت کند. اگر پرداخت نکرد، محکوم له (کسی که ارش به او تعلق گرفته) می تواند بلافاصله از طریق اجرای احکام برای وصول آن اقدام کند. این به آن معنی نیست که محکوم علیه تا ابد فرصت دارد، بلکه یعنی مهلت قانونی از پیش تعیین شده ای مثل دیه ندارد و باید در اسرع وقت اقدام به پرداخت کند، مگر اینکه درخواست اعسار او پذیرفته شود و قسط بندی صورت بگیرد.

سوالات متداول درباره ارش دیه

خیلی ها در مورد ارش دیه سؤالات مشترکی دارند. اینجا سعی می کنیم به چند تا از مهم ترین و پرتکرارترین این سؤال ها به زبان ساده جواب بدهیم.

آیا ارش و حکومت یکسان هستند؟

بله، در فقه اسلامی به ارش، حکومت هم گفته می شود. هر دو این اصطلاحات به معنای دیه غیرمقدری هستند که قاضی با نظر کارشناس تعیین می کند. پس اگر جایی کلمه حکومت را دیدید، بدانید که منظور همان ارش است.

در چه مواردی ارش پرداخت می شود؟

ارش در تمامی جنایاتی که بر نفس (جان)، عضو یا منافع انسان وارد شده و برای آن در شرع، دیه معین یا نسبتی از آن تعیین نشده باشد، پرداخت می شود. یعنی هر جا قانون دیه مشخصی نگذاشته، ارش جبران کننده خواهد بود. مثل آسیب به تاندون ها، کاهش زیبایی، یا اختلال جزئی در عملکرد یک عضو.

اگر آسیب جزئی باشد، باز هم ارش تعلق می گیرد؟

بله، حتی برای آسیب های جزئی که دیه مقدر ندارند، ارش قابل تعیین است. مثلاً یک کبودی جزئی که دیه مقدر ندارد، اما قاضی با نظر پزشکی قانونی می تواند برای آن ارش تعیین کند. فلسفه ارش همین است که هیچ آسیبی، هرچند جزئی، بدون جبران نماند.

آیا می توان مبلغ ارش را قسطی پرداخت کرد؟

بله، دقیقاً مثل دیه مقدر. اگر محکوم علیه (کسی که باید ارش را بپردازد) توانایی پرداخت یکجای مبلغ ارش را نداشته باشد، می تواند به دادگاه دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) تقدیم کند. در صورت تأیید اعسار، دادگاه مبلغ ارش را به صورت اقساطی برای او تعیین می کند و محکوم علیه باید طبق همان اقساط، ارش را پرداخت کند.

آیا برای ارش هم جدول خاصی توسط پزشکی قانونی منتشر می شود؟

خیر، این یکی از بزرگترین سوءتفاهم ها است. پزشکی قانونی هیچ جدول رسمی و ثابتی برای مبالغ ارش منتشر نمی کند. نقش پزشکی قانونی این است که درصد و شدت آسیب وارد شده به بدن یا عملکرد اعضا را تشخیص داده و گزارش دهد. سپس قاضی بر مبنای این گزارش و با در نظر گرفتن دیه کامل انسان در آن سال و سایر شرایط پرونده، مبلغ نهایی ارش را تعیین می کند.

جمع بندی نهایی

خب، به پایان سفرمان در دنیای ارش و دیه رسیدیم. امیدواریم حالا وقتی کسی از شما پرسید ارش دیه یعنی چی؟ بتوانید با اطمینان و به زبان ساده به او جواب بدهید. فهمیدیم که ارش، همان دیه غیرمقدری است که برای آسیب هایی پرداخت می شود که دیه ثابت و مشخصی در شرع و قانون برایشان وجود ندارد. این ارش، با دیه مقدر فرق های اساسی دارد؛ از نحوه تعیین مبلغ (که توسط قاضی و با کمک پزشکی قانونی مشخص می شود و ثابت نیست) گرفته تا تفاوت هایش در مورد زن و مرد و مهلت پرداخت.

یادتان باشد که هدف اصلی از وجود ارش، برقراری عدالت است. این سیستم حقوقی تلاش می کند تا هیچ کس از جبران خسارات وارده، چه جزئی و چه کلی، محروم نماند. اگر خدای نکرده خودتان یا اطرافیانتان با چنین مسائلی درگیر شدید، حتماً یادتان باشد که اطلاعات دقیق و به روز، اولین قدم برای احقاق حق است.

در پایان، توصیه می کنیم که در مواجهه با پرونده های حقوقی مربوط به ارش یا دیه، حتماً از یک وکیل یا مشاور حقوقی مجرب کمک بگیرید. هر پرونده ای شرایط خاص خودش را دارد و یک متخصص می تواند بهترین راهنمایی را به شما ارائه دهد تا از حقوق کاملتان باخبر شوید و بتوانید به بهترین شکل ممکن از آن دفاع کنید. نگذارید پیچیدگی های حقوقی، شما را از حق و حقوقتان دور کند.