تاریخچه هنرهای خیابانی و دیوارنگاری (گرافیتی)
هنر همواره واژه‌ای آمیخته با روح انسان است که لطافت و ظرافت را به آن هدیه می‌کند. در واقع ارتباطی دو طرفه میان این دو قابل مشاهده است. همان طور که ظرافت هنر روح را تلطیف می‌کند، لطافت روح نیز بر ارزشمندی هنر تأثیرگذار است. با نگاهی به تاریخ در می‌یابید که نقش هنر در جای‌جای آن به وضوح مشخص بوده و حتی در تاریک‌ترین روزهای تاریخ نیز نقشی از هنر به یادگار مانده است. برای مثال، نقاشی به عنوان بخشی از هنرهای ترسیمی که هنر سوم در نظر گرفته می‌شوند، نقش بسیار مؤثری بر ثبت تاریخ داشته است.
همچنین انعکاس احوالات هر برهه تاریخی را می‌توان در نقاشی‌های به جا مانده از آن روزگار دید. یکی از زیباترین انواع نقاشی مدرن که به تازگی طرفداران زیادی نیز پیدا کرده، هنر خیابانی و دیوارنگاری است. بسیاری از شما ممکن است اطالاعاتی درباره این هنر داشته و آن را بشناسید؛ اما اغلب افراد هنوز آَشنایی چندانی با دیوارنگاری و اهمیت آن ندارند. به همین بهانه تصمیم داریم تا این مقاله را به شرح مختصر دیوارنگاری و تاریخچه آن اختصاص دهیم. تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
با دیوارنگاری یا گرافیتی بیشتر آشنا شوید
گرافیتی یا دیوارنگاری هنری است که امروزه به وفور در سطح شهر دیده می‌شود. این هنر که اصطلاحاً آن را گرافیتی می‌خوانیم، از واژه ایتالیایی «گرافیو» به معنای «خط خطی» یا «خراش» گرفته شده و هرگونه نماد، شکل، خط، طراحی لوگو یا نقاشی است که با هدف القای مفهومی خاص در مکان‌های عمومی شهر نوشته شود. جالب است بدانید که گرافیتی در ابتدای ظهور، ارتباط مستقیمی با گروه تبهکاران داشت. در واقع این گروه از دیوارنگاری برای اهداف مختلف استفاده می‌کردند که از جمله آن‌ها می‌توان مشخص کردن محدوده قلمو، زنده نگه داشتن یاد افراد کشته‌شده، اعلام درگیری با رقبا و موارد این چنینی را نام برد.
امروزه گرافیتی یا دیوارنگاری به مقوله‌ای بحث‌برانگیز تبدیل شده است. با وجود آن که بسیاری از افراد آن را به عنوان یک هنر عامه قبول دارند، اما پذیرفتن گرافیتی به عنوان بخشی از زیباسازی فضا و هنر شهری و یا عامل آزار شهروندان هنوز مورد بحث و گفتمان است. با وجود آن که گرافیتی به طور صددرصدی نوعی هنر والا شناخته می‌شود، اما پذیرش آن از جانب اکثریت مردم اصل دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد.
گرافیتی امروزه بیشتر یا قلموها و رنگ‌پاش‌ها انجام می‌شود. هنرمندان از این ابزارها برای ترسیم مفاهیم مورد نظر خود استفاده کرده و در نهایت طرحی مفهومی را به نمایش می‌گذارند. از آن جا که پس از مدتی تلفیق هنر هیپ‌هاپ در رقص و موسیقی را با گرافیتی شاهد بودیم، می‌توان انتظار داشت که گرافیتی‌ها در اغلب مواقع به عنوان هنری خیابانی، جنبه اعتراضی داشته‌اند. البته امروزه نمونه‌هایی از دیوارنگاری را به صورت برنامه‌ریزی شده از جانب شهرداری‌ها می‌بینید. نکته مهم این است که دیوارنگاری بدون مجوز بر املاک خصوصی، ممکن است شکایت‌هایی در پی داشته و جرم تلقی شود.
تاریخچه هنر خیابانی دیوارنگاری به چه زمانی برمی‌گردد؟
گرافیتی به عنوان یک هنر خیابانی در نیمه دوم قرن بیستم، از قاره آمریکا ظهور کرده و رفته‌رفته به اروپا نیز گسترش یافت. طرفداران این سبک نقاشی و هنر خیابانی به سرعت زیاد شدند و همین مسئله باعث پراکنش گرافیتی به سرتاسر دنیا گردید. اگر به طور دقیق‌تر خاستگاه گرافیتی را بررسی کنیم، آن را به اواخر دهه 60 در فیلادلفیا نسبت خواهیم داد. پس از مدتی نیویورک به عنوان یکی از بزرگترین علاقمندان به گرافیتی، دیوارنگاری‌هایی را بر تن خود دید. از سال 1975 دیوارنگاری در ابعاد وسیع‌تر شکل گرفت. در واقع دیوارنویسان دریافتند که با بزرگ‌تر نوشتن حروف و رنگ‌آمیزی آن‌ها در کنار دورگیری با رنگی خاص، می‌توانند جلوه بیشتری به اثر هنری خود بدهند. در آن دوران به هر میزان که دیوارنگاری بزرگ‌تری ارائه می‌شد، امکان معروفیت نیز بیشتر بود. استفاده از اسپری‌ها توانست پیشرت چشم‌‌گیری در این حوزه ایجاد کند.
اوایل دهه 80 بود که موج هیپ‌هاپ رفته رفته در آمریکا و اروپا پررنگ شد. رپرهای مطرح آرام‌آرام تورهای سراسری خود را برگزار می‌کردند و گرافیتی‌کاران نیز برای نمایش هنر خود به گالری‌های هنری اروپا دعوت می‌شدند. به این ترتیب اوج گرفتن این دو گروه در کنار هم و همکاری آنان با یکدیگر، هیپ‌هاپ و گرافیتی را به عنوان دو هنر زیرزمینی یا خیابانی به هم پیوند داد. امروزه بسیاری از دیوارنگاران را می‌بینید که با تلفیق این دو هنر و نماش همزمان آن‌ها توانسته‌اند فرمی جدید از این هنر را ارائه کرده و طرفداران زیادی به دست آورند.
در دهه 1990 گرافیتی شمایل جدیدی به خود گرفته و سبکی خاص از آن تحت عنوان «علامت زدن» ظهور کرد. این سبک از دیوارنگاری استفاده از نمادها و سمبل‌های تکراری برای مشخص کردن قلمرو و یا انتقال مفهومی خاص به صورت فراگیر را شامل می‌شد. امروزه نیز هنرمندان متعددی در سرتاسر دنیا به هنر گرافیتی یا دیوارنگاری مشغول بوده و از این راه برای نشان دادن هنر خود استفاده می‌کنند. گرافیتی به عنوان یک هنر خیابانی اگر سفارشی از جانب کارفرما نباشد، عموماً درآمد خاصی نخواهد داشت. با این حال، امکان انجام نقاشی دیواری برای افراد و سازمان‌های مختلف وجود دارد.
معروف‌ترین هنرمندان در حوزه دیوارنگاری
امروزه آرتیست‌های متعددی در سرتاسر دنیا دیوارنگاری‌های خود با انواع موضوعات متعدد نظیر صلح، برابری، ارزش هنر، عشق، اعتراض و … را به نمایش می‌گذارند و هر یک از آن‌ها دیدگاهی خاص از این فعالیت خواهند داشت. گاهی برخی از گرافیتی‌ها الهام‌بخش آرتیست‌های دیگر خواهند بود و گاهی نیز مکتبی پیرو فعالیت آرتیست‌ها به راه می‌افتد. Banksy، Ino و Eduardo Kobra چند مورد از برجسته‌ترین آرتیست‌های گرافیتی در دنیا هستند. در ایران نیز هنرمندان برجسته‌ای نظیر a1one مشغول فعالیت بوده و آثار خود را بر تن شهر به جای می‌گذارند. معروف‌ترین آثار گرافیتی در دنیا عبارت‌اند از:
- غول بوستون؛ اثر اوس گِمِئوس
- شرکت روبو؛ اثر شاه روبو
- قومیت‌ها؛ اثر ادواردو کوبرا
- نلسون ماندلا؛ اثر شپرد فری
- تاتوموندو؛ اثر کیت هرینگ
- نقاشی‌های دیواری فیس‌بوک؛ اثر دیوید چو
- خدایا، کمکم کن تا این عشق کُشنده را حفظ کنم؛ اثر دیمیتری وروبل
- گل‌انداز؛ اثر بنکسی
- کِرَک ایز وَک؛ اثر کیت هرینگ
- دختری با بادکنک؛ اثر بنکسی
کلام آخر
گرافیتی از جمله هنرهای مطرح خیابانی است که در این مقاله به معرفی و بررسی تاریخچه آن پرداختیم. اگر یکی از علاقمندان این سبک هنری هستید، باید بدانید که هیچگاه برای شروع دیر نیست. ذوق و قریحه هنر هرگز در وجود آدمی نخواهد خشکید.