خلاصه کتاب اسطوره شناسی جوزف کمبل | نامور مطلق
خلاصه کتاب اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل ( نویسنده بهمن نامور مطلق، بهروز عوض پور )
کتاب «اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل» اثر بهمن نامور مطلق و بهروز عوض پور، یک تحلیل جامع و عمیق از آراء و روش های اسطوره شناسی جوزف کمبل ارائه می دهد. این کتاب به ریشه های فکری کمبل می پردازد، مفهوم تک اسطوره و سفر قهرمان را تشریح می کند و کاربردهای نظریات او را در آثار ادبی و هنری مختلف نشان می دهد. راستش را بخواهید، این کتاب حسابی به کارمان می آید تا با دیدگاه های یکی از مهم ترین اسطوره شناسان جهان، جوزف کمبل، از زاویه دید دو پژوهشگر برجسته ایرانی آشنا بشیم. اصلا این مقاله همین کار را برای ما می کند؛ یک سفر دلچسب به دنیای «اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل» داریم که از پیچیدگی های کتاب های اصلی کمبل کمی فاصله می گیریم و به زبانی شیرین و خودمانی، جان کلام این اثر مهم را درمی آوریم.
بهمن نامور مطلق و بهروز عوض پور، دو اسم آشنا توی حوزه اسطوره شناسی و ادبیات ما هستند. ایشان با نوشتن این کتاب، حسابی کار دوست داران و دانشجویان این حوزه را راحت کرده اند. هدف اصلی کتاب این است که هم شخصیت علمی کمبل را برای ما بشکافد و هم نشان دهد که چطور افکار او شکل گرفته. در واقع می خواهند بگویند کمبل چطور به اینجا رسید که شد جوزف کمبل اسطوره شناس بزرگ و نظریاتش چه کاربردهایی دارد. اگر بخواهم خودمانی بگویم، این مقاله برای شما مثل یک راهنمای نقشه گنج می ماند که بدون اینکه لازم باشد تمام کتاب را از اول تا آخر بخوانید، به مهم ترین نکات و گنجینه های فکری آن دست پیدا کنید.
جوزف کمبل: از ریشه ها تا شکل گیری شخصیت علمی
بخش اول کتاب «اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل» دقیقا همین جا دستمان را می گیرد و می برد به سال های اول زندگی جوزف کمبل. خب، آدم که همین طوری اسطوره شناس نمی شود! باید دید از کجا شروع کرده و چه چیزهایی روی فکر و اندیشه اش تاثیر گذاشته. نویسندگان کتاب با زیرکی خاصی زندگی و تحصیلات کمبل را بررسی می کنند تا بفهمیم ریشه های فکری این اسطوره شناس بزرگ از کجا آب می خورد. کمبل در خانواده ای کاتولیک در نیویورک به دنیا آمد و از همان بچگی شیفته داستان ها و اسطوره ها شد. یادتان باشد که بچگی ها خیلی مهم اند، نه؟ مثلا دیدن نمایش غرب وحشی یا بازدید از موزه تاریخ طبیعی که پر از توتم ها و ماسک های سرخپوستی بود، حسابی روی او تاثیر گذاشت. همین علاقه های اولیه باعث شد برود سراغ مطالعه اسطوره های اقوام مختلف و کشف کند چه شباهت هایی بین این داستان های به ظاهر جدا از هم وجود دارد. این جور شد که جوزف کمبل کم کم مسیرش را در اسطوره شناسی پیدا کرد.
خاستگاه ها و مسیر زندگی کمبل
زندگی جوزف کمبل پر از نقاط عطفی است که دیدگاه های اسطوره شناسی او را شکل داده. از همان کودکی، شیفتگی او به اسطوره ها و فرهنگ های بومی آمریکا – به ویژه سرخپوستان – از طریق بازدید از موزه ها و دیدن نمایش ها آغاز شد. این علاقه فقط یک سرگرمی نبود، بلکه کمبل را وادار کرد تا عمیق تر به اسطوره ها نگاه کند. او در دانشگاه کلمبیا به تحصیل ادبیات قرون وسطی پرداخت و بعد از آن به اروپا سفر کرد، جایی که با افکار متفکرانی مثل توماس مان، جیمز جویس و کارل یونگ آشنا شد. این آشنایی ها، به خصوص با یونگ و مفهوم «ناخودآگاه جمعی» او، تاثیر شگرفی بر رویکرد کمبل داشت. این طور بود که کمبل به این نتیجه رسید که زیرِ لایه های داستان ها و افسانه های مختلف، یک ساختار مشترک و عمیق تر وجود دارد.
روش تطبیقی در مطالعات کمبل
یکی از مهم ترین چیزهایی که کمبل را از بقیه متمایز می کند، روش «تطبیقی» اوست. یعنی چی؟ یعنی او داستان ها، نمادها و آیین های فرهنگی اقوام مختلف دنیا را کنار هم می گذاشت و دنبال شباهت ها و الگوهای مشترکشان می گشت. فکر کنید یک پازل بزرگ دارید که تکه هایش از فرهنگ های مختلف آمده، و کمبل دنبال آن نقاط اتصال می گشت. مثلاً داستانی از یک قهرمان در یونان باستان را با داستانی مشابه در هند یا آمریکای جنوبی مقایسه می کرد. این مقایسه باعث می شد یک «نظام مندی» زیربنایی را پیدا کند که به نظرش در همه اسطوره ها وجود دارد. نویسندگان کتاب هم این جنبه را حسابی پررنگ کرده اند و توضیح داده اند که چطور این رویکرد تطبیقی، اساس کار جوزف کمبل بوده و چقدر به او کمک کرده تا به نظریه های مهمش برسه.
جایگاه ساخت گرایی
حالا شاید بپرسید «ساخت گرایی» اینجا چه نقشی دارد؟ خب، ساخت گرایی یک جور رویکرد فکری است که به دنبال کشف ساختارهای ناپیدا و بنیادین زیرِ ظواهر پدیده هاست. کمبل هم همین کار را با اسطوره ها می کرد. او باور داشت که هر چند اسطوره ها در ظاهر متنوع و متفاوت اند، اما زیربنای مشترکی دارند که از یک ساختار کلی تبعیت می کند. مثل این می ماند که کلی خانه ی مختلف داریم، اما همه شان از مصالح و روش های ساختمانی مشابهی پیروی می کنند. کمبل با این دیدگاه، دنبال آن «گرامر» پنهان اسطوره ها می گشت که باعث می شد آدم ها در سراسر دنیا، بدون ارتباط مستقیم با هم، داستان هایی با الگوهای مشترک خلق کنند. نویسندگان کتاب، این رویکرد ساخت گرایانه را به خوبی در تحلیل های کمبل پررنگ می کنند و نشان می دهند که چقدر این دیدگاه، به فهم عمیق تر اسطوره ها کمک کرده است.
تأثیر عرفان شرقی
شاید براتون جالب باشه که جوزف کمبل، این محقق غربی، چقدر تحت تاثیر عرفان شرقی، به ویژه آموزه های هندی و بودایی، بوده. کمبل اعتقاد داشت که عرفان های شرقی و اسطوره های کهن، هر دو به یک حقیقت واحد اشاره می کنند، فقط با زبان های متفاوت. او می گفت اسطوره ها راه هایی برای ارتباط با ابعاد عمیق تر وجود انسان و جهان هستند، درست مثل آموزه های عرفانی. این دیدگاه باعث شد که کمبل، مفاهیم عرفانی شرقی مثل «وحدت وجود» یا «تناسخ» را در چارچوب اسطوره شناسی خودش جا بدهد و به آن ها یک بعد جهانی تر ببخشد. نویسندگان کتاب «اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل» هم این تاثیر را موشکافی کرده اند و نشان می دهند که چطور این تلفیق شرق و غرب، به نظریات کمبل عمق بیشتری بخشیده و او را به یک چهره منحصربه فرد در دنیای اسطوره شناسی تبدیل کرده است.
در واقع، از نظر کمبل، اسطوره چیزی فراتر از یک داستان ساده یا یک خرافه قدیمی است. او می گوید اسطوره ها نقش حیاتی در زندگی انسان دارند و به ما کمک می کنند تا با معنای زندگی، مرگ، عشق و رنج کنار بیاییم. اسطوره ها به انسان ها راه می دهند تا با ابعاد ناشناخته درون خود و جهان پیرامونشان ارتباط برقرار کنند. این دقیقا همان جایی است که عرفان شرقی و اسطوره شناسی کمبل به هم می رسند؛ هر دو به دنبال کشف آن «حقیقت واحد» یا «تجربه نهایی» هستند که در پس پرده ظواهر قرار گرفته است. نویسندگان کتاب هم به خوبی این نکته را نشان می دهند و به ما می فهمانند که چرا کمبل تا این حد به این تلفیق اهمیت می داده.
هسته اصلی: تبیین اسطوره و اسطوره شناسی از دیدگاه جوزف کمبل
حالا که فهمیدیم کمبل از کجا آمده و چه فکرهایی روی او تاثیر گذاشته، وقتش رسیده برویم سراغ اصل مطلب؛ یعنی ببینیم جوزف کمبل اصلا «اسطوره» را چی می داند و «اسطوره شناسی» برایش چه مفهومی دارد. بخش دوم کتاب «اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل» دقیقا همین قلب ماجراست. نویسندگان در اینجا، با دقت و وسواس زیاد، تمام دیدگاه های کمبل درباره ماهیت اسطوره و نقش آن در زندگی بشر را برایمان باز می کنند. این بخش، هسته اصلی نظریات کمبل را تشکیل می دهد و برای هر کسی که می خواهد جوزف کمبل را بشناسد، از نان شب واجب تر است. آماده اید تا با هم وارد این دنیای پر رمز و راز شویم؟
اسطوره چیست؟ تعریف و کارکردها
برای جوزف کمبل، اسطوره فقط یک داستان قدیمی یا یک قصه سرگرم کننده نیست. او می گوید اسطوره، «آینه ای» است که حقیقت های عمیق و جهانی زندگی انسان را بازتاب می دهد. اسطوره ها کارکردهای مهمی دارند که چهار تا از مهم ترینشان را کمبل این طوری توضیح می دهد:
-
کارکرد عرفانی یا استعاره ای: اسطوره به ما کمک می کند تا با عظمت و راز و رمز زندگی روبه رو شویم و حس شگفتی و هیبت را تجربه کنیم. مثل این است که با یک ستاره شناس درباره کهکشان ها صحبت کنی و تازه بفهمی چقدر کوچک و در عین حال بخشی از چیزی بزرگ هستیم.
-
کارکرد کیهان شناختی: اسطوره ها تصویری از جهان و کیهان به ما می دهند. آن ها توضیح می دهند که جهان چطور به وجود آمده، چه قوانینی دارد و جای ما در این میان کجاست. مثل نقشه راهی که نشان می دهد در کدام قسمت از این دنیای بزرگ قرار داریم.
-
کارکرد جامعه شناختی: اسطوره به جامعه کمک می کند تا ارزش ها، هنجارها و قوانین خودش را تثبیت کند. آن ها به مردم می آموزند که چطور با هم زندگی کنند، چه چیزی درست است و چه چیزی غلط. این کارکرد باعث می شود یک جامعه منسجم بماند.
-
کارکرد روان شناختی یا تربیتی: شاید این مهم ترین کارکرد برای کمبل باشد. اسطوره به ما کمک می کند تا با جنبه های درونی خودمان، با ترس ها، آرزوها، امیدها و کشمکش های روان مان روبه رو شویم. آن ها راهنمایی می کنند تا به خودشناسی برسیم و به ظرفیت های پنهان درونمان دست پیدا کنیم. این کارکرد دقیقا همان جایی است که مفهوم «سفر قهرمان» وارد می شود.
به قول کمبل، اسطوره مثل یک قطب نماست که نه تنها راه را نشان می دهد، بلکه به ما می گوید چرا اصلا باید در این مسیر حرکت کنیم. کتاب «اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل» هم همین تعریف ها و کارکردها را با جزئیات کامل و با استناد به آرای خود کمبل توضیح می دهد.
اسطوره شناسی از منظر کمبل
حالا که می دانیم اسطوره چیست، «اسطوره شناسی» از دید کمبل چه معنایی دارد؟ برای کمبل، اسطوره شناسی فقط جمع آوری داستان های قدیمی نیست، بلکه یک «علم» است که به تحلیل و درک عمیق این داستان ها می پردازد. او اسطوره شناسی را راهی برای فهمیدن «حکمت پنهان» پشت پرده اسطوره ها می دانست. یعنی به جای اینکه فقط قصه ها را بشنویم، به این فکر کنیم که چرا این قصه ها گفته شده اند، چه پیامی دارند و چه نیازهایی از انسان را برطرف می کنند. در واقع، اسطوره شناسی از دید کمبل، یک جور «روان کاوی جمعی» است که به ما کمک می کند تا ناخودآگاه خودمان و جامعه مان را بهتر بشناسیم. این موضوع دقیقا توی کتاب بهمن نامور مطلق و بهروز عوض پور خوب بررسی شده و نشان می دهد که اسطوره شناسی برای کمبل، یک ابزار قدرتمند برای خودشناسی و فهم جهان بوده است.
تک اسطوره (Monomyth) و الگوی سفر قهرمان
خب، می رسیم به یکی از معروف ترین و مهم ترین نظریات جوزف کمبل: «تک اسطوره» یا همان «Monomyth». این مفهوم، جان کلام اسطوره شناسی تطبیقی-ساخت گرای کمبل است. کمبل با بررسی هزاران اسطوره از فرهنگ های مختلف دنیا، به این نتیجه رسید که همه این داستان ها، یک الگوی مشترک دارند؛ یک جور «داستان واحد» که در لباس های مختلف ظاهر می شود. او به این الگوی جهانی، اسم «تک اسطوره» را داد. تک اسطوره، جوهره مشترک تمام روایت های قهرمانی است و نشان می دهد که انسان ها در هر کجای دنیا، در مواجهه با چالش ها و کشمکش های زندگی، مسیرهای مشابهی را طی می کنند.
«تک اسطوره یک الگوی جهانی است که در قلب تمامی اسطوره ها و داستان های قهرمانی جهان تپنده است و نشان می دهد که جوهره تجربه انسانی، فراتر از مرزهای فرهنگی و زمانی است.»
مهم ترین و شناخته شده ترین نمونه این تک اسطوره، همان الگوی معروف «سفر قهرمان» (The Hero’s Journey) است. کمبل این الگو را در کتاب معروفش، «قهرمان هزار چهره» (The Hero with a Thousand Faces)، به طور مفصل شرح داده. سفر قهرمان شامل ۱۲ مرحله اصلی است که یک قهرمان در طول زندگی یا یک ماجراجویی خاص طی می کند. این مراحل شامل:
-
دعوت به ماجراجویی: قهرمان به یک چالش یا فرصت جدید فراخوانده می شود.
-
انکار دعوت: قهرمان در ابتدا از پذیرش چالش سرباز می زند.
-
برخورد با مرشد: قهرمان با یک راهنما یا معلم روبه رو می شود که او را برای سفر آماده می کند.
-
گذر از آستانه: قهرمان وارد دنیای ناشناخته می شود.
-
آزمون ها، متحدان و دشمنان: قهرمان با چالش ها، دوستان و موانع جدیدی روبه رو می شود.
-
نزدیک شدن به غار پنهان: قهرمان به سمت عمیق ترین و خطرناک ترین نقطه سفرش حرکت می کند.
-
آزمون بزرگ (Ordeal): قهرمان با بزرگترین ترس یا دشواری خود مواجه می شود و باید بر آن غلبه کند.
-
پاداش (قبض روح): قهرمان پس از پیروزی، به یک پاداش یا دستاورد مهم می رسد.
-
راه بازگشت: قهرمان تصمیم به بازگشت به دنیای عادی می گیرد.
-
رستاخیز: قهرمان با آخرین و سخت ترین آزمون قبل از بازگشت نهایی روبه رو می شود و دوباره متولد می شود.
-
بازگشت با اکسیر: قهرمان با یک موهبت، درک یا دانش جدید به دنیای خود بازمی گردد که به دیگران هم کمک می کند.
این مراحل سفر قهرمان، نه تنها در اسطوره های باستانی، بلکه در فیلم ها، رمان ها، بازی های ویدیویی و حتی زندگی واقعی ما هم دیده می شود. نویسندگان کتاب «اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل» با ظرافت خاصی این مفهوم را توضیح داده اند و نشان داده اند که چطور این الگو، به یک ابزار قدرتمند برای تحلیل داستان ها و حتی خودشناسی تبدیل شده است.
نقد و بررسی تک اسطوره در کتاب
البته کتاب «اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل» فقط به تعریف و تمجید از نظریات کمبل نمی پردازد. نویسندگان این کتاب، بهمن نامور مطلق و بهروز عوض پور، با دیدی نقادانه به نظریه تک اسطوره نگاه می کنند و نقاط قوت و ضعف احتمالی آن را هم بررسی می کنند. خب، هیچ نظریه ای بی عیب و نقص نیست، نه؟ این نقد به ما کمک می کند تا دید بازتری نسبت به آرای کمبل پیدا کنیم و فقط چشم بسته آن ها را نپذیریم. مثلاً بحث می شود که آیا تک اسطوره آن قدر جهانشمول است که بتواند همه فرهنگ ها را در بر بگیرد یا نه، یا اینکه آیا این الگو، گاهی اوقات می تواند منجر به ساده سازی بیش از حد شود؟ این رویکرد انتقادی، ارزش علمی کتاب را بالا می برد و نشان می دهد که نویسندگان، کار خودشان را جدی گرفته اند.
یکی از نکاتی که در بخش نقد مطرح می شود، این است که آیا این الگوی جهانی واقعاً همه تفاوت های فرهنگی را لحاظ می کند یا ممکن است در برخی موارد، تنوع و خاص بودن اسطوره های بومی را نادیده بگیرد. یا اینکه آیا تاکید بیش از حد بر قهرمان به عنوان یک فرد، سایر نقش ها و پویایی های جمعی در اسطوره ها را کمرنگ نمی کند؟ این نوع پرسش ها نشان می دهد که نویسندگان ایرانی، با نگاهی تحلیلی و نه صرفاً توصیفی، به سراغ کمبل رفته اند و این خودش خیلی ارزشمند است.
کاربردهای عملی اسطوره شناسی کمبل
خب، تا اینجا درباره خود جوزف کمبل و افکار مهمش حرف زدیم. حالا وقت آن است که ببینیم این همه نظریه و اسطوره شناسی به چه دردی می خورد و کجاها می توانیم از آن استفاده کنیم. بخش سوم کتاب «اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل» دقیقا همین کاربردهای عملی را بررسی می کند. نویسندگان در این بخش، چند نمونه ملموس از آثار ادبی و هنری ایرانی و خارجی را برداشته اند و با استفاده از چارچوب نظری کمبل، آن ها را تحلیل کرده اند. این قسمت به ما نشان می دهد که نظریات کمبل فقط در حد حرف و تئوری نیستند، بلکه می توانند ابزاری قدرتمند برای درک بهتر فرهنگ و هنر باشند. بیایید با هم ببینیم این کاربردها چطور به کار گرفته شده اند.
تحلیل رمان سووشون
یکی از مثال های جذاب در کتاب، تحلیل رمان مشهور «سووشون» اثر سیمین دانشور است. نویسندگان کتاب «اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل» با استفاده از الگوی سفر قهرمان کمبل، شخصیت زری، قهرمان اصلی رمان را مورد بررسی قرار می دهند. آن ها نشان می دهند که چطور زری در طول داستان، مراحل مختلف سفر قهرمانی را طی می کند؛ از دعوت به ماجراجویی (درگیر شدن در مسائل سیاسی و اجتماعی)، انکار اولیه، رویارویی با چالش ها و دشمنان، و در نهایت رسیدن به یک خودآگاهی و بلوغ درونی. این تحلیل واقعاً چشم مان را باز می کند و باعث می شود «سووشون» را از زاویه ای جدید ببینیم و ارتباط عمیق تری با آن برقرار کنیم. اصلا همین که یک رمان ایرانی را با تئوری غربی تحلیل می کنند، خودش کلی جای بحث و یادگیری دارد.
بازخوانی فیلم زنی به نام نیکیتا
جالب است بدانید که نویسندگان حتی سراغ سینما هم رفته اند و فیلم «زنی به نام نیکیتا» (La Femme Nikita) را با نگاه کمبل بررسی کرده اند. آن ها نشان می دهند که چگونه شخصیت اصلی فیلم، نیکیتا، ناخواسته وارد یک مسیر قهرمانی می شود. از زمانی که از مرگ نجات پیدا می کند و مجبور به آموزش های سخت می شود تا تبدیل به یک جاسوس و قاتل حرفه ای شود. این تحلیل مراحل سفر قهرمان را در زندگی او دنبال می کند؛ از جدایی از دنیای عادی، ورود به دنیای خاص (سازمان جاسوسی)، مواجهه با آزمون ها و در نهایت بازگشت به دنیای عادی اما با هویتی جدید. این مثال نشان می دهد که نظریه کمبل چقدر انعطاف پذیر است و می تواند حتی در آثار مدرن سینمایی هم کاربرد داشته باشد و الگوهای کهن را در قالب های جدید به ما نشان دهد.
بررسی رساله الطیر ابن سینا
این یکی دیگر واقعاً شگفت انگیز است؛ بررسی «رساله الطیر» ابن سینا با رویکرد کمبل! رساله الطیر یک اثر عرفانی و فلسفی است که درباره سفر مرغان به سوی سیمرغ صحبت می کند. نویسندگان کتاب «اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل» نشان می دهند که چطور این سفر عرفانی، با الگوی سفر قهرمان کمبل همخوانی دارد. مرغان که نماد سالکان و انسان های جویای حقیقت اند، دعوت به سفری معنوی می شوند، از چالش های راه می گذرند، مرشدانی را ملاقات می کنند و در نهایت به یک تجربه وحدت بخش می رسند. این مثال نشان می دهد که چطور کمبل می توانست عرفان شرقی را در دیدگاه هایش جا دهد و چقدر دیدگاه های او به مفاهیم عرفانی خودمان نزدیک است. این بخش برای کسانی که به عرفان و فلسفه علاقه مندند، حسابی خوراک فکری دارد.
آرامگاه شاه نعمت الله ولی
شاید کمی عجیب به نظر برسد، اما نویسندگان حتی سراغ یک بنای معماری هم رفته اند! تحلیل آرامگاه شاه نعمت الله ولی، عارف و شاعر بزرگ ایرانی، از منظر اسطوره شناسی کمبل، یکی دیگر از نقاط قوت بخش کاربردی کتاب است. آن ها با بررسی نمادها، معماری و فضاسازی این آرامگاه، سعی می کنند نشان دهند که چگونه این بنا می تواند نمایانگر یک سفر معنوی یا قهرمانی باشد. این رویکرد، یک نگاه جدید به فضای کالبدی و مذهبی به ما می دهد و نشان می دهد که اسطوره ها و الگوهای کهن، چطور حتی در آجر به آجر یک بنا هم می توانند نفوذ کرده باشند و یک معنای عمیق تر را منتقل کنند. این بخش واقعاً خلاقیت نویسندگان را نشان می دهد که چقدر خوب توانسته اند تئوری را به عمل وصل کنند.
«کتاب بهمن نامور مطلق و بهروز عوض پور نه تنها نظریات کمبل را توضیح می دهد، بلکه با مثال های کاربردی از ادبیات و هنر ایرانی و جهانی، نشان می دهد که چطور اسطوره شناسی، ابزاری زنده و پویا برای فهم جهان پیرامون ماست.»
چرا این کتاب مهم است؟ ارزش افزوده و جایگاه آن
شاید بپرسید خب، حالا که این همه کتاب از خود جوزف کمبل ترجمه شده، چرا باید این کتاب «اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل» نوشته بهمن نامور مطلق و بهروز عوض پور را بخوانیم؟ جوابش ساده است: این کتاب یک «گنج» است! در واقع، این اثر چیزی فراتر از یک ترجمه یا حتی یک معرفی ساده است. بیایید ببینیم چرا این کتاب این قدر مهم است و چه ارزش افزوده ای برای خواننده فارسی زبان دارد.
اول از همه، این کتاب یک اثر «تحلیلی» است، نه فقط توصیفی. یعنی نویسندگان فقط نیامده اند بگویند کمبل چه گفته، بلکه با نگاهی عمیق و موشکافانه، افکار او را کالبدشکافی کرده اند، آنالیز کرده اند و حتی جاهایی با دید نقادانه به آن ها نگاه کرده اند. این خیلی مهم است، چون وقتی خودمان سراغ کتاب های اصلی کمبل می رویم، ممکن است در پیچیدگی های نظریاتش گم بشویم. اما این کتاب مثل یک راهنما، مسیر را برایمان روشن می کند.
دوم اینکه، این کتاب به ما کمک می کند تا «پیچیدگی های آراء کمبل» را بهتر درک کنیم. کمبل آدم ساده نویسی نبود و نظریاتش گاهی حسابی ذهن آدم را به چالش می کشد. بهمن نامور مطلق و بهروز عوض پور با تسلط کامل بر موضوع، این پیچیدگی ها را به زبانی روشن و قابل فهم برای مخاطب ایرانی توضیح داده اند. انگار که یک استاد باتجربه نشسته روبروت و پله پله، سخت ترین مفاهیم را برایت آسان می کند.
سوم، این کتاب نقش مهمی در «ترویج اسطوره شناسی تطبیقی در ایران» دارد. خیلی از ما ممکن است با اسطوره های خودمان آشنا باشیم، اما کمتر فرصت می کنیم اسطوره های جهان را مقایسه کنیم و به دنبال الگوهای مشترک بگردیم. این کتاب این دیدگاه تطبیقی را تقویت می کند و نشان می دهد که چطور داستان های ما، با داستان های هزاران سال پیش و هزاران کیلومتر دورتر، نقاط مشترک عمیقی دارند.
و در نهایت، کتاب نقاط قوت و ضعف احتمالی نظریه کمبل را از دیدگاه نویسندگان بررسی می کند. این یعنی یک بحث دوطرفه، نه یک خطابه یک طرفه. این نگاه نقادانه به ما کمک می کند تا با فکری بازتر به آثار کمبل و هر نظریه دیگری نگاه کنیم و بدون تعصب، قدرت و محدودیت های آن را بسنجیم. خلاصه که این کتاب یک منبع دست اول برای هر کسی است که می خواهد جوزف کمبل را نه فقط بشناسد، بلکه بفهمد.
این خلاصه/کتاب برای چه کسانی توصیه می شود؟
اگر تا اینجای مقاله را خوانده اید، احتمالا خودتان حدس زده اید که این کتاب برای چه کسانی عالی است. اما بگذارید شفاف تر بگویم تا ببینید دقیقا به کار شما می آید یا نه. این کتاب، و البته خلاصه ای که از آن ارائه کردیم، یک لقمه آماده و خوشمزه برای گروه های مختلفی است که می خواهند سر از کار اسطوره ها و جوزف کمبل در بیاورند:
برای دانشجویان و پژوهشگران، به خصوص آن هایی که در رشته های اسطوره شناسی، ادبیات، فلسفه، تاریخ، جامعه شناسی و هنر درس می خوانند، این کتاب مثل یک مرجع خیلی خوب می ماند. اگر دارید روی پایان نامه کار می کنید یا نیاز به یک منبع معتبر و تحلیلی درباره آرای جوزف کمبل دارید، این کتاب یک راهنمای کامل است. اصلا خودش یک جور میانبر برای درک نظریات پیچیده کمبل است.
اگر از علاقه مندان پر و پاقرص جوزف کمبل هستید و قبلاً کتاب های اصلی او مثل «سفر قهرمان» یا «قهرمان هزار چهره» را خوانده اید، این کتاب به شما کمک می کند تا چارچوب فکری کمبل را از نگاه دو پژوهشگر ایرانی، بهمن نامور مطلق و بهروز عوض پور، بهتر درک کنید. انگار که یک نقد و بررسی جانانه از آثار مورد علاقه تان می خوانید.
برای خوانندگان کنجکاو که به موضوعات اسطوره و اسطوره شناسی علاقه دارند ولی نمی دانند از کجا شروع کنند، این کتاب یک گزینه بی نظیر است. اصلا نیاز نیست حتما متخصص باشید تا از آن سر دربیاورید. قبل از اینکه تصمیم بگیرید کتاب اصلی را بخرید یا نه، می توانید با خواندن این خلاصه یا خود کتاب، با محتوای اصلی و نکات برجسته آن آشنا شوید.
و البته، مدرسین و اساتید هم می توانند برای آشنایی با خلاصه ای از رویکرد تحلیلی این کتاب و حتی معرفی آن به دانشجویانشان، از این اثر استفاده کنند. در واقع، این کتاب یک پل ارتباطی قوی بین نظریات کمبل و مخاطبان ایرانی می سازد و به همه کمک می کند تا اسطوره ها را عمیق تر و کاربردی تر ببینند. این کتاب واقعا ارزشش را دارد که به فهرست مطالعه تان اضافه کنید.
«در دنیای پر رمز و راز اسطوره ها، کتاب ‘اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل’ چراغ راهی است برای کسانی که می خواهند از سفر قهرمان درونی خود آگاه شوند و نقش آن را در جهان پیرامونشان کشف کنند.»
نتیجه گیری
در پایان این سفر کوتاه اما پربار به دنیای «خلاصه کتاب اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل ( نویسنده بهمن نامور مطلق، بهروز عوض پور )»، فکر می کنم به یک جمع بندی کلی رسیدیم. این کتاب فقط یک معرفی ساده از آرای جوزف کمبل نیست، بلکه یک تحلیل عمیق و کاربردی است که به ما کمک می کند تا با یکی از مهم ترین اسطوره شناسان جهان از زاویه ای جدید آشنا شویم. بهمن نامور مطلق و بهروز عوض پور با ظرافت خاصی، هم ریشه های فکری کمبل را نشان داده اند، هم مفهوم محوری «تک اسطوره» و «سفر قهرمان» را تشریح کرده اند و هم با مثال های عملی، کاربرد نظریات او را در ادبیات و هنر ما به تصویر کشیده اند.
حالا می دانیم که جوزف کمبل چطور به اینجا رسید که شد جوزف کمبل؛ از کودکی اش تا تاثیر عرفان شرقی و ساخت گرایی بر افکارش. فهمیدیم که اسطوره از دید او فقط قصه نیست، بلکه راهی برای فهم معنای زندگی و خودشناسی است. و البته، با سفر قهرمانی آشنا شدیم که در دل تک تک اسطوره ها و داستان های بشر تپنده است. این کتاب واقعا یک نقش کلیدی در ترویج شناخت جوزف کمبل و اسطوره شناسی تطبیقی در فضای آکادمیک و عمومی ایران بازی می کند. اگر به موضوع اسطوره و ارتباط آن با زندگی خودتان، ادبیات، سینما و حتی تاریخ علاقه مندید، پیشنهاد می کنم حتماً خود کتاب «اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل» را تهیه کنید و عمیق تر در این دریای پرگهر شیرجه بزنید. مطمئن باشید پشیمان نخواهید شد و دیدتان به جهان و داستان هایش حسابی عوض می شود.