ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی | راهنمای کامل مجازات تهدید
ماده۶۶۹ قانون مجازات اسلامی
ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی درباره جرم «تهدید» صحبت می کند و برای حفظ آرامش و امنیت روانی جامعه طراحی شده. این ماده مشخصاً توضیح می دهد که اگر کسی با حرف، عمل یا هر روش دیگری، دیگری را به قتل، آسیب های جسمی، آبرویی، مالی یا افشای یک راز تهدید کند، حتی اگر درخواستی هم بابت این تهدید نداشته باشد، مجرم شناخته می شود و مجازات خواهد داشت. این توضیحات به هیچ وجه ربطی به بحث دیه پستان ندارد که در بعضی جاها به اشتباه مطرح می شود و کاملاً موضوعی جداگانه است.
زندگی در دنیای امروز، با همه پیچیدگی ها و سرعتش، گاهی اوقات ما را با چالش هایی روبرو می کند که شاید تا قبل از این کمتر به آن ها فکر می کردیم. یکی از این چالش ها، مواجهه با تهدید است؛ چیزی که می تواند آرامش روحی و جسمی آدم ها را به هم بریزد و زندگی شان را مختل کند. قانون گذار ما برای همین موارد، فکری کرده و ماده ای را در دل قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) گنجانده که دقیقاً به این موضوع می پردازد. این ماده، ماده ۶۶۹ است؛ ماده ای که شاید اسمش را زیاد شنیده باشید، اما شاید کمتر به جزئیات آن پرداخته شده باشد.
حالا که داریم درباره این ماده مهم صحبت می کنیم، بد نیست یک سوءتفاهم رایج را هم همین اول کار برطرف کنیم. گاهی اوقات، وقتی دنبال ماده ۶۶۹ می گردید، ممکن است به مطالبی بربخورید که درباره دیه پستان صحبت می کنند. خب، راستش را بخواهید، این یک اشتباه بزرگ است! ماده ۶۶۹ در واقعیت (و در متن قانون مجازات اسلامی فعلی)، فقط و فقط به جرم تهدید می پردازد و هیچ ارتباطی با دیه پستان یا بحث های فقهی مربوط به آن ندارد. پس خیال تان راحت باشد، در اینجا ما دقیقاً روی موضوع اصلی، یعنی تهدید، تمرکز می کنیم.
هدف اصلی ما از این نوشته، این است که یک بار برای همیشه، تمام ابعاد ماده ۶۶۹ را زیر و رو کنیم. از کلمه کلمه ی متن قانون گرفته تا اینکه چه چیزهایی اصلاً تهدید محسوب می شوند، مجازاتش چیست و حتی در دادگاه ها چه رویکردی نسبت به آن وجود دارد. می خواهیم این مقاله، هم برای یک حقوق دان یا دانشجوی حقوق مفید باشد که دنبال تحلیل عمیق می گردد، هم برای یک شهروند عادی که می خواهد بداند حقوقش در برابر تهدید چیست و چطور باید از خودش دفاع کند. پس بیایید با هم قدم به قدم پیش برویم و این ماده مهم را حسابی بررسی کنیم.
متن کامل و دقیق ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (اصلاحی ۱۳۹۹/۰۲/۲۳)
خب، قبل از اینکه وارد جزئیات و تحلیل این ماده شویم، بهتر است اول یک نگاهی به متن خود قانون بیندازیم. اینطوری، دقیقاً می دانیم که قانون چه می گوید و روی چه چیزی بحث می کنیم. این متن، بر اساس آخرین اصلاحات انجام شده در تاریخ ۲۳ اردیبهشت ماه ۱۳۹۹ است:
هرگاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشاء سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از این که به این و اسطه تقاضای و جه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه یا زندان از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.
حالا که متن اصلی قانون جلوی چشم مان است، می توانیم شروع کنیم به موشکافی هر بخش آن تا ببینیم دقیقاً چه می گوید و چه معنایی دارد. آماده اید؟
معنی اش چی میشه؟ تحلیل کلمات کلیدی ماده ۶۶۹
هر ماده قانونی، مثل یک پازل است که هر کلمه و عبارتش جایگاه ویژه ای دارد و معنی خاصی می دهد. ماده ۶۶۹ هم از این قاعده مستثنی نیست. بیایید با هم به جزئیات کلمات و عبارات کلیدی این ماده بپردازیم تا تصویر کامل تری از آن در ذهن مان شکل بگیرد.
«هرگاه کسی دیگری را»
این عبارت نشان می دهد که فاعل جرم (همان کسی که تهدید می کند) و مفعول جرم (همان کسی که تهدید می شود) می توانند چه کسانی باشند. «کسی» یعنی هم مرد و هم زن؛ فرقی نمی کند. «دیگری» هم به همین ترتیب، هر شخص حقیقی را شامل می شود. اما نکته جالب اینجاست که در برخی موارد، حتی اشخاص حقوقی (مثل یک شرکت یا سازمان) هم می توانند مورد تهدید قرار بگیرند یا حتی تهدید کنند! البته برای اشخاص حقوقی، باید طبق ماده ۵۸۸ قانون تجارت پیش رفت. پس، این ماده فقط برای درگیری های دونفره آدم ها نیست و گاهی پای شرکت ها و سازمان ها هم به میان می آید.
«به هر نحو»
این بخش خیلی مهم است، چون دست قانون گذار را باز گذاشته تا هر نوع تهدیدی را شامل شود. یعنی چه؟ یعنی فرقی نمی کند تهدید چطور اتفاق بیفتد:
- شفاهی: با حرف زدن مستقیم، رو در رو.
- کتبی: با یک نامه، دست نوشته، یا حتی ایمیل.
- عملی: مثلاً با نشان دادن چاقو، یا خراب کردن عمدی چیزی جلوی چشم طرف.
- پیامکی و تلفنی: این روزها که پای ثابت پرونده هاست. یک پیامک ساده یا یک تماس تلفنی تهدیدآمیز هم می تواند مصداق این جرم باشد.
- فضای مجازی: در شبکه های اجتماعی، گروه ها یا هر جای دیگری در اینترنت.
خلاصه کلام، هر روشی که تهدید را به گوش یا چشم مخاطب برساند، می تواند تحت پوشش این ماده قرار بگیرد.
«تهدید به قتل»
واضح است، یعنی تهدید به گرفتن جان کسی. اما خب، هر تهدیدی به قتل، جرم نیست. مثلاً اگر یک بچه کوچک بگوید تو رو می کشم!، معمولاً کسی جدی اش نمی گیرد. تهدید به قتل باید جدی و قابل اجرا به نظر برسد. یعنی مخاطب تهدید، باور کند که ممکن است این اتفاق بیفتد و تهدیدکننده توانایی انجامش را داشته باشد یا حداقل او را بترساند.
«ضررهای نفسی»
این ضررها فقط به جسم آدم محدود نمی شوند. بگذارید واضح تر بگویم:
- آسیب های جسمانی: مثلاً تهدید به کتک زدن، شکستن دست و پا، یا هر نوع صدمه فیزیکی دیگر.
- آسیب های روحی-روانی: گاهی تهدید می تواند آنقدر ترس و اضطراب ایجاد کند که فرد را دچار مشکلات روحی جدی کند. این هم می تواند جزو ضررهای نفسی به حساب بیاید.
پس تهدید به آسیب دیدن روح و روان فرد هم شامل این قسمت می شود.
«ضررهای شرفی»
شرف، آبرو و حیثیت هر کس، برایش خیلی مهم است. تهدید به ضررهای شرفی یعنی:
- آبروریزی: مثلاً تهدید به فاش کردن اطلاعات شخصی یا پخش شایعات دروغین که باعث بی آبرویی شود.
- هتک حیثیت: تهدید به اقداماتی که وجهه اجتماعی فرد را خدشه دار کند.
- افشای اکاذیب: یعنی تهدید به گفتن دروغ هایی درباره فرد که اعتبارش را زیر سوال ببرد.
خلاصه، هرچیزی که به آبروی آدم لطمه بزند، شامل این بخش است.
«ضررهای مالی»
این هم که اسمش رویش است؛ تهدید به وارد کردن خسارت به مال و اموال. مثلاً:
- تخریب اموال: تهدید به آتش زدن ماشین، شکستن شیشه خانه.
- ضررهای اقتصادی: تهدید به ورشکست کردن یک کسب وکار، یا دزدیدن اموال.
- سرقت: تهدید به دزدی از فرد یا خانواده اش.
«افشاء سری نسبت به خود یا بستگان او»
بسیاری از ما رازهایی داریم که نمی خواهیم کسی از آن ها باخبر شود. این بخش به همین موضوع اشاره دارد.
- «سر» چیست؟ هر اطلاعاتی که محرمانه باشد و افشای آن برای فرد (یا بستگانش) مضر تلقی شود، می تواند سر باشد. این اطلاعات می تواند شخصی، کاری، مالی یا هر چیز دیگری باشد.
- دامنه شمول «بستگان»: این تهدید فقط نباید مربوط به خود فرد باشد، بلکه اگر کسی تهدید کند که راز یکی از بستگان نزدیک شما (مثل پدر، مادر، همسر، فرزند) را فاش می کند و این افشا برای شما یا آن فرد ضرر دارد، باز هم جرم تهدید محقق می شود.
البته، این سر باید واقعی باشد و صرفاً یک ادعا نباشد.
«اعم از این که به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد»
این جمله خیلی مهم است و به ما می گوید که جرم تهدید، یک جرم مطلق است. یعنی چه؟ یعنی برای اینکه جرم تهدید اتفاق بیفتد، لازم نیست تهدیدکننده حتماً چیزی از شما بخواهد (مثلاً پول، یا انجام کاری خاص). صرفِ خودِ تهدید، فارغ از اینکه طرف مقابل چه قصدی داشته باشد یا چه درخواستی، جرم محسوب می شود.
مثلاً، یک نفر شما را تهدید می کند که ماشین تان را آتش می زند، بدون اینکه از شما بخواهد کاری انجام دهید یا پولی بدهید. همین تهدید، به خودی خود جرم است. این تفاوت اصلی بین تهدید و اخاذی است که در ادامه بیشتر به آن می پردازیم.
«مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه یا زندان از یک ماه تا یک سال»
اینجا درباره مجازات صحبت می کنیم. همانطور که می بینید، مجازات جرم تهدید، تخییری است. یعنی قاضی پرونده اختیار دارد که بر اساس شرایط پرونده، شخصیت مجرم، سابقه او و سایر اوضاع و احوال، یکی از این دو مجازات را انتخاب کند:
- شلاق تا ۷۴ ضربه: یعنی از یک ضربه تا هفتاد و چهار ضربه.
- زندان از یک ماه تا یک سال: که باز هم تعیین مدت دقیق آن به نظر قاضی بستگی دارد.
پس، قاضی بر اساس محتویات پرونده و تشخیص خود، یکی از این دو نوع مجازات را برای فرد خاطی در نظر می گیرد.
پشت پرده جرم تهدید: ارکان تشکیل دهنده
مثل هر جرم دیگری در قانون، جرم تهدید هم برای اینکه اصلاً جرم محسوب شود، باید یک سری شرایط و ارکان را داشته باشد. به این ها می گوییم ارکان جرم. شناخت این ارکان به ما کمک می کند تا بفهمیم در چه صورتی می توانیم بگوییم یک اتفاق، مصداق جرم تهدید است و در چه صورتی نه. این ارکان سه تا هستند: قانونی، مادی و معنوی.
رکن قانونی: ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی
این که دیگر مشخص است! وقتی می گوییم رکن قانونی، یعنی باید یک قانون مشخص وجود داشته باشد که آن فعل را جرم بداند و برایش مجازات تعیین کند. در مورد تهدید، رکن قانونی همین ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) است که متن کاملش را با هم خواندیم. بدون وجود این ماده، هیچ کس نمی توانست بابت تهدید مجازات شود.
رکن مادی: کاری که انجام می شود
رکن مادی یعنی همان کاری که تهدیدکننده انجام می دهد. این بخش خودش چند تا جزء دارد که باید با هم بررسی کنیم:
- فعل: هرگونه رفتار مجرمانه که دلالت بر قصد تهدید داشته باشد.
همانطور که قبل تر گفتیم، این فعل می تواند حرف، نوشته، پیامک، حرکت یا هر چیز دیگری باشد که نیت تهدید را برساند. مثلاً اگر کسی با لحن جدی و کلمات صریح بگوید اگر این کارو نکنی، بلایی سرت میارم که مرغای آسمون برات گریه کنن!، این یک فعل تهدیدآمیز است.
- موضوع تهدید: باید از مصادیق چهارگانه باشد.
تهدید باید به یکی از آن چهار دسته ضررهایی که در ماده ۶۶۹ گفتیم، باشد: قتل، ضررهای نفسی، شرفی، مالی یا افشای سر. اگر موضوع تهدید چیز دیگری باشد، مثلاً تهدید به کم کردن حقوق که موضوعش صرفاً اداری است، دیگر زیر چتر این ماده قرار نمی گیرد.
- مخاطب تهدید: باید به سمع یا علم مخاطب برسد.
تهدید وقتی اتفاق می افتد که طرف مقابل از آن باخبر شود. یعنی اگر کسی در خلوت خودش کلی شما را تهدید کند و شما هیچ وقت نشنوید یا نفهمید، عملاً تهدیدی برای شما رخ نداده است. فرقی هم نمی کند چطور به شما برسد؛ تلفنی، پیامکی، توسط شخص ثالث و… مهم این است که به شما ابلاغ شود.
- توانایی فاعل: آیا توانایی عملی کردن تهدید شرط است؟
اینجا یک نکته ظریف حقوقی وجود دارد. آیا لازم است کسی که تهدید می کند، حتماً توانایی انجام آن تهدید را داشته باشد؟ مثلاً اگر یک فرد ناتوان جسمی، کسی را به قتل تهدید کند، آیا باز هم جرم تهدید محقق شده؟ نظر غالب این است که خیر، توانایی عملی کردن تهدید، شرط نیست! مهم این است که تهدید آنقدر جدی و ترسناک به نظر برسد که بتواند در مخاطب ایجاد ترس کند. یعنی کافی است مخاطب، تهدید را جدی بگیرد، حتی اگر تهدیدکننده واقعاً نتواند آن را عملی کند.
البته، گاهی اوقات این موضوع می تواند در شدت مجازات یا میزان جدیت تهدید توسط قاضی مورد توجه قرار بگیرد، اما شرط اصلی برای وقوع جرم نیست.
- جدیت تهدید: ملاک های عرفی و قضایی.
تهدید باید جدی باشد. یعنی چی؟ یعنی آنقدر مبهم و بی معنی نباشد که هیچ کس آن را جدی نگیرد. مثلاً یک کاری می کنم که پشیمان بشی! به خاطر کلی بودن، معمولاً جدی تلقی نمی شود. اما کاری می کنم که تا آخر عمر روی ویلچر بشینی!، خیلی جدی تر و مشخص تر است. قاضی معمولاً با توجه به عرف جامعه، شرایط طرفین و محتویات پرونده، جدیت تهدید را تشخیص می دهد.
رکن معنوی (روانی): قصد و نیت
رکن معنوی، یعنی چیزی که در ذهن و نیت تهدیدکننده می گذرد. این هم خودش دو بخش دارد:
- قصد عام: عمد در انجام عمل تهدیدآمیز.
یعنی تهدیدکننده عمداً و از روی قصد، آن حرف یا عمل تهدیدآمیز را انجام داده باشد. اگر در حالت خواب یا بدون اختیار این اتفاق افتاده باشد، رکن معنوی محقق نمی شود. به زبان ساده، باید بخواهد که تهدید کند.
- قصد خاص: آیا قصد اضرار یا اجبار مخاطب شرط است؟
اینجا هم یک بحث حقوقی است. آیا تهدیدکننده باید حتماً قصد داشته باشد که به شما ضرر برساند یا شما را مجبور به کاری کند؟ همانطور که از بخش اعم از اینکه تقاضای وجه… نموده یا ننموده باشد فهمیدیم، خیر، قصد خاص لازم نیست. کافی است قصد عام (یعنی عمد در انجام تهدید) وجود داشته باشد. ماده ۶۶۹ یک جرم مطلق است و برای تحقق آن، نیازی نیست که تهدیدکننده حتماً هدفی خاص برای اضرار یا اجبار داشته باشد یا به نتیجه ای برسد. همین که تهدید را انجام دهد، جرم محقق می شود.
تهدیدهای جدید: از پیامک تا فضای مجازی
دنیای امروز، دنیای ارتباطات و تکنولوژی است و روش های تهدید هم پا به پای این پیشرفت ها، شکل های جدیدی به خودشان گرفته اند. حالا دیگر تهدید فقط رو در رو نیست، بلکه می تواند از طریق ابزارهای مدرن هم اتفاق بیفتد.
تهدید از طریق تلفن و پیامک
حتماً برایتان پیش آمده یا شنیده اید که کسی از طریق تلفن یا پیامک تهدید شده باشد. خب، باید بدانید که این نوع تهدیدها کاملاً معتبر هستند و مشمول ماده ۶۶۹ می شوند. مهم این است که آن حرف های تهدیدآمیز یا پیام ها، به گوش یا چشم مخاطب برسد. اداره کل حقوقی قوه قضاییه هم در نظریات مشورتی خود (مثلاً نظریه شماره ۷/۱۴۰۰/۱۸۵ مورخ 1400/03/31) به این موضوع تأکید کرده که شرط تحقق جرائم توهین یا تهدید از طریق تلفن، استماع الفاظ یا رسیدن اعمال موضوع جرم به مخاطب است و از طریق تلفنی و پیامکی نیز محقق می شود.
پس اگر کسی با پیامک یا تلفن شما را تهدید کرد، می توانید شکایت کنید و مدارک (مثل اسکرین شات پیامک ها یا ضبط مکالمه) را ارائه دهید.
تهدید در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی
امروزه بخش زیادی از زندگی ما در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی می گذرد. این فضا هم متأسفانه بستری برای برخی افراد سوءاستفاده گر شده است. تهدید از طریق کامنت، پیام خصوصی در اینستاگرام، تلگرام، واتس اپ یا هر پلتفرم دیگری، کاملاً مصداق تهدید است و توسط قانون مورد پیگرد قرار می گیرد. اینجا هم مهم این است که تهدید به اطلاع فرد برسد و جدیت لازم را داشته باشد.
تهدید علیه اشخاص حقوقی و توسط آن ها
معمولاً فکر می کنیم تهدید فقط بین آدم هاست، اما ماده ۶۶۹ می تواند شامل اشخاص حقوقی (مثل شرکت ها، مؤسسات) هم بشود. یعنی یک شرکت می تواند مورد تهدید قرار بگیرد (مثلاً تهدید به ورشکست کردن توسط یک رقیب) یا حتی از طرف یک شرکت، تهدیدی صورت بگیرد. البته، برای این موارد، باید با توجه به ماده ۵۸۸ قانون تجارت و سایر قوانین مرتبط، مسئله را بررسی کرد.
تهدید به اعلام جرم (بررسی عدم شمول ماده ۶۶۹ بر آن)
این نکته مهمی است که خیلی ها را به اشتباه می اندازد. اگر کسی شما را تهدید کند که اگر فلان کار را نکنی، می روم ازت شکایت می کنم! یا اگر پول منو پس ندی، به پلیس میگم که چه خلافی کردی!، آیا این تهدید محسوب می شود؟
پاسخ این است که خیر، این نوع تهدید، جرم نیست و تحت پوشش ماده ۶۶۹ قرار نمی گیرد. چرا؟ چون اعلام جرم، خودش یک حق قانونی است. هر شهروندی این حق را دارد که اگر جرمی اتفاق افتاده، آن را به مراجع قضایی گزارش کند. پس تهدید به انجام یک کار قانونی (اعلام جرم)، نمی تواند خودش جرم باشد. نکته مهم اینجاست که آن ارزشی که مورد تهدید قرار گرفته، حمایت قانونی را با خود داشته باشد و اعلام جرم، یک کار قانونی و نه ضرر غیرقانونی است.
تهدید و دوستانش: تفاوت با بقیه جرم ها
جرم تهدید گاهی اوقات با برخی جرایم دیگر شباهت هایی دارد، اما تفاوت های ظریفی بین آن هاست که شناختشان برای ما ضروری است. این تفکیک به قاضی کمک می کند تا جرم دقیق را تشخیص دهد و مجازات متناسب را اعمال کند.
تفاوت با جرم اخاذی (ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی)
این شاید یکی از رایج ترین اشتباهات باشد. خیلی ها تهدید و اخاذی را یکی می دانند، در حالی که تفاوت مهمی بین آن ها وجود دارد:
- تهدید (ماده ۶۶۹): همانطور که گفتیم، جرم تهدید یک جرم مطلق است. یعنی فقط همین که تهدید صورت بگیرد، جرم محقق می شود و لازم نیست تهدیدکننده در ازای آن، چیزی بخواهد یا نتیجه ای حاصل شود.
- اخاذی (ماده ۶۶۸): اما در اخاذی، حتماً تهدیدکننده در ازای تهدید، تقاضای وجه، مال یا انجام امر یا ترک فعلی را می کند. یعنی یک درخواست مشخصی وجود دارد. مثلاً: اگر ۱۰۰ میلیون تومان به من ندهی، رازت را فاش می کنم. اینجا دیگر فقط تهدید نیست، بلکه اخاذی هم هست.
پس، اگر تهدید همراه با یک درخواست مشخص مالی یا غیرمالی باشد، ممکن است مشمول ماده ۶۶۸ (اخاذی) شود که مجازات سنگین تری هم دارد.
تفاوت با جرم توهین
توهین یعنی بی احترامی به یک شخص، اما تهدید یعنی ترساندن او. مثلاً اگر کسی به شما بگوید احمق!، این توهین است. اما اگر بگوید اگر کاری که گفتم نکنی، بلایی سرت میارم!، این تهدید است. گاهی ممکن است یک جمله هم توهین آمیز باشد و هم تهدیدآمیز. در این صورت، شخص هم به جرم توهین و هم به جرم تهدید مجازات می شود.
تفاوت با جرم افترا
افترا زمانی اتفاق می افتد که کسی به دروغ، جرمی را به دیگری نسبت دهد یا یک کار مجرمانه را به او بچسباند. اما تهدید، گفتن ضرری است که در آینده ممکن است اتفاق بیفتد. مثلاً اگر کسی بگوید تو دزد هستی!، این افترا است. اما اگر بگوید اگر فلان کار را نکنی، کاری می کنم که آبرویت برود!، این تهدید است. باز هم ممکن است در یک موقعیت، هر دو جرم رخ دهد.
تفاوت با شروع به جرم (در موارد قتل یا ضرب و جرح)
اگر تهدید به قتل یا ضرب و جرح، آنقدر جدی و نزدیک به عمل باشد که وارد مراحل اجرایی شود، دیگر از یک تهدید ساده فراتر می رود و ممکن است مصداق شروع به جرم باشد. مثلاً اگر کسی شما را تهدید به قتل کند و بعد با چاقو به سمت شما حمله کند اما موفق به کشتن نشود، اینجا شروع به قتل محسوب می شود که مجازاتش بسیار سنگین تر از صرفاً تهدید است. تهدید، مرحله مقدماتی تر از شروع به جرم است.
دادگاه ها چی میگن؟ رویه قضایی و نظر کارشناسان
حالا که با جزئیات ماده ۶۶۹ آشنا شدیم، بد نیست ببینیم این ماده در عمل، یعنی در دادگاه ها و در نظر متخصصان حقوق، چطور تفسیر و اجرا می شود. رویه قضایی و دکترین حقوقی، به ما کمک می کنند تا درک عمیق تری از ابعاد این قانون پیدا کنیم.
بررسی آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور و سایر رویه های قضایی مهم
آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور، مثل یک راهنما برای دادگاه های پایین تر عمل می کنند و باعث می شوند تا برداشت یکسانی از قوانین در سراسر کشور وجود داشته باشد. در مورد ماده ۶۶۹، آرای وحدت رویه خاصی که به طور کامل ابعاد این ماده را تغییر داده باشد، کمتر دیده می شود. اما رویه های قضایی در دادگاه های عمومی و دادگاه های تجدیدنظر، نشان می دهند که قضات به جدیت تهدید، توانایی ظاهری تهدیدکننده (نه حتماً توانایی واقعی)، و رسیدن تهدید به مخاطب، اهمیت زیادی می دهند.
برای مثال، در خیلی از پرونده ها، اگر تهدید در شرایط عصبانیت و بدون جدیت واقعی (و بدون اینکه باعث ترس مخاطب شود) صورت گرفته باشد، ممکن است قاضی آن را جرم تلقی نکند یا حداقل مجازات خفیف تری در نظر بگیرد. اما اگر تهدید با برنامه ریزی و به قصد ترساندن انجام شده باشد، قاضی به شدت با آن برخورد خواهد کرد.
تحلیل دیدگاه های برجسته فقهای امامیه و اساتید حقوق جزا
فقهای امامیه و اساتید حقوق جزا، در مورد جرم تهدید و تفاسیر آن نظرات ارزشمندی دارند. برخی از این دیدگاه ها تأکید می کنند که تهدید باید قابلیت ایجاد ترس در یک فرد متعارف را داشته باشد؛ یعنی اگر تهدید آنقدر ضعیف و بی اثر باشد که یک آدم معمولی هم از آن نترسد، شاید نتوان آن را تهدید مجرمانه دانست.
همچنین، در بحث رکن معنوی، بیشتر اساتید بر این باورند که برای تحقق جرم تهدید، تنها قصد عام یعنی عمد در انجام فعل تهدیدآمیز کافی است و نیازی به قصد خاص (مثل قصد اجبار یا اضرار) نیست، که این موضوع همان مطلق بودن جرم تهدید را تقویت می کند.
معرفی و تحلیل مهم ترین نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه
اداره کل حقوقی قوه قضاییه، هر از گاهی نظرات مشورتی در پاسخ به استعلامات قضات و حقوق دانان صادر می کند که این نظرات، راهگشای بسیاری از ابهامات قانونی هستند. قبلاً به نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۰/۱۸۵ مورخ 1400/03/31 اشاره کردیم که تأکید می کند تهدید از طریق تلفن و پیامک هم معتبر است.
نظریات مشورتی دیگری هم وجود دارند که مثلاً می گویند تهدید باید معین باشد. یعنی اگر کسی بگوید حالیت می کنم! این چون مبهم است، تهدید محسوب نمی شود. اما اگر بگوید می دانم چطور حالت را جا بیاورم و این را با جزئیات و با هدف ایجاد ترس بگوید، ممکن است مصداق تهدید باشد. همچنین، اگر تهدید مربوط به اعلام جرم باشد، معمولاً جرم تلقی نمی شود.
اگر تهدید شدید یا متهم به تهدید هستید: نکات کاربردی
چه شما قربانی تهدید باشید و چه متهم به آن، دانستن یک سری نکات کاربردی می تواند به شما کمک زیادی کند تا در مسیر قانونی درست قدم بردارید.
نحوه طرح شکایت و مراحل پیگیری پرونده تهدید
اگر خدای ناکرده مورد تهدید قرار گرفتید، مراحل زیر می تواند راهنمای شما باشد:
- جمع آوری مدارک: اولین و مهم ترین قدم، جمع آوری هر نوع مدرکی است که تهدید را اثبات کند. (در بخش بعد بیشتر توضیح می دهیم).
- مراجعه به دادسرا: باید با در دست داشتن مدارک و شکواییه، به دادسرای محل وقوع جرم (یا محل اقامت شما) مراجعه و شکایت خود را ثبت کنید.
- تنظیم شکواییه: در شکواییه باید مشخصات خودتان، مشخصات فرد تهدیدکننده (اگر می شناسید)، زمان و مکان وقوع تهدید و شرح دقیق ماجرا را بنویسید.
- تحقیقات مقدماتی: پس از ثبت شکواییه، پرونده به یکی از شعب بازپرسی یا دادیاری ارجاع می شود. آن ها شروع به تحقیقات می کنند، از شما و شهود احتمالی تحقیق به عمل می آورند و مدارک را بررسی می کنند.
- صدور قرار مجرمیت/منع تعقیب: اگر دلایل کافی برای مجرمیت فرد وجود داشته باشد، قرار مجرمیت صادر و پرونده به دادگاه ارسال می شود. در غیر این صورت، قرار منع تعقیب صادر خواهد شد.
- جلسه رسیدگی در دادگاه: در دادگاه، طرفین (شاکی و متهم) حاضر می شوند و از خود دفاع می کنند. قاضی با بررسی همه جوانب، رأی نهایی را صادر می کند.
مدارک و مستندات لازم برای اثبات وقوع تهدید
اثبات تهدید گاهی اوقات می تواند کمی دشوار باشد، به همین دلیل جمع آوری مدارک محکم، اهمیت زیادی دارد:
- پیامک ها و چت ها: اسکرین شات های واضح از پیامک های تهدیدآمیز یا گفتگوها در واتس اپ، تلگرام، اینستاگرام و… این ها بهترین مدرک هستند.
- فایل صوتی مکالمات: اگر مکالمه تلفنی تهدیدآمیزی داشتید و آن را ضبط کرده اید، می تواند به عنوان مدرک استفاده شود (هرچند اعتبارش در دادگاه، ممکن است مورد بحث قرار گیرد اما قابل ارائه است).
- شهادت شهود: اگر کسی شاهد تهدید بوده، شهادت او می تواند بسیار کمک کننده باشد.
- نامه ها و دست نوشته ها: اگر تهدید به صورت کتبی انجام شده باشد.
- فیلم و عکس: در صورتی که تهدید به صورت عملی یا همراه با حرکات خاص بوده و فیلم یا عکسی از آن موجود باشد.
نکات مهم در دفاع از اتهام تهدید
اگر متهم به تهدید شده اید، باید دفاع مؤثری داشته باشید:
- عدم قصد: می توانید ادعا کنید که قصد تهدید نداشته اید و حرفتان سوءتفاهم شده است.
- عدم جدیت: می توانید نشان دهید که تهدید شما اصلاً جدی نبوده و به قصد ترساندن نبوده است (مثلاً در یک بحث عادی و از روی عصبانیت لحظه ای بوده).
- عدم رسیدن تهدید به مخاطب: اگر تهدید به مخاطب نرسیده باشد، رکن مادی جرم محقق نشده است.
- تهدید به اعلام جرم: اگر تهدید شما فقط اعلام جرم بوده، می توانید به این نکته اشاره کنید که این یک حق قانونی است.
- مشاوره با وکیل: در هر صورت، بهترین کار این است که حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید تا او بهترین راهکار دفاعی را برای شما پیدا کند.
امکان گذشت شاکی و تأثیر آن بر مجازات
جرم تهدید (ماده ۶۶۹) از جمله جرایم قابل گذشت است. یعنی چه؟ یعنی اگر شاکی (کسی که تهدید شده) رضایت بدهد و از شکایت خود صرف نظر کند، پرونده مختومه می شود و تهدیدکننده دیگر مجازات نخواهد شد. این یک نکته مهم برای حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات است، اما باید در مرحله دادسرا یا قبل از صدور حکم قطعی اتفاق بیفتد.
یه نگاه به گذشته: تاریخچه ماده ۶۶۹
قوانین هم مثل زبان، در طول زمان تغییر می کنند و تکامل می یابند. جرم تهدید هم در قوانین جزایی ایران، سابقه دیرینه ای دارد و در دوره های مختلف، تغییراتی را به خود دیده است.
ماده ۶۶۹ که امروز می بینیم، در واقع قسمتی از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی است که با عنوان تعزیرات و مجازات های بازدارنده شناخته می شود و در سال ۱۳۷۵ تصویب شده است. اما این ماده، در طول زمان اصلاحاتی هم داشته تا با نیازهای جامعه و رویه های قضایی همگام شود. مهم ترین اصلاحیه که در متن ماده هم به آن اشاره کردیم، مربوط به تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۹ است. این اصلاحیه، در بخش مجازات، تغییراتی را اعمال کرد که هدفش، تناسب بیشتر مجازات با جرم و البته امکان انعطاف بیشتر برای قضات در تعیین حکم بود.
به طور کلی، فلسفه وجودی این ماده، از همان ابتدا حمایت از امنیت روانی افراد در جامعه بوده است. یعنی قانون می خواهد کاری کند که هیچ کس از ترس اینکه مورد تهدید قرار بگیرد، آرامش خاطرش را از دست ندهد.
نتیجه گیری: حرف آخر درباره تهدید
خب، به آخر داستان رسیدیم. همانطور که دیدیم، ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی یکی از آن قوانین پرکاربرد و مهمی است که مستقیماً روی آرامش و امنیت روانی جامعه تاثیر می گذارد. فهمیدیم که این ماده دقیقاً درباره «تهدید» صحبت می کند و هیچ ارتباطی به مسائل دیگر مثل دیه ندارد. با هم قدم به قدم، به تحلیل کلمات کلیدی این ماده پرداختیم، از «هرگاه کسی دیگری را» گرفته تا انواع ضررهای «نفسی»، «شرفی» و «مالی» و همچنین «افشای سر».
یاد گرفتیم که جرم تهدید، یک جرم «مطلق» است؛ یعنی حتی اگر تهدیدکننده در ازای تهدیدش هیچ چیز هم نخواهد، باز هم مرتکب جرم شده است. ارکان تشکیل دهنده جرم تهدید، یعنی رکن قانونی، مادی و معنوی را هم بررسی کردیم و فهمیدیم که برای تحقق این جرم، چه شرایطی باید وجود داشته باشد، از جمله اینکه تهدید باید جدی باشد و به گوش مخاطب برسد.
همچنین، به این نکته اشاره کردیم که تهدیدهای امروزی مثل تهدیدهای پیامکی، تلفنی و فضای مجازی هم کاملاً در شمول این ماده قرار می گیرند و قانون برای آن ها چاره ای اندیشیده است. تفاوت های ظریف جرم تهدید با جرایم مشابه مثل اخاذی، توهین و افترا را هم با هم مرور کردیم تا اشتباهی در تشخیص رخ ندهد. در آخر هم یک سری نکات کاربردی برای کسانی که درگیر پرونده تهدید هستند، ارائه دادیم.
واقعیت این است که مواجهه با تهدید، می تواند بسیار ناخوشایند باشد و آرامش زندگی آدم را به هم بریزد. اما خوب است بدانیم که قانون برای چنین موقعیت هایی حمایت لازم را فراهم کرده است. اگر شما یا اطرافیان تان در چنین شرایطی قرار گرفتید، بهترین کار این است که آرامش خودتان را حفظ کنید، مدارک لازم را جمع آوری کنید و حتماً با یک وکیل متخصص و باتجربه مشورت کنید. آن ها می توانند با دانش و تجربه خود، بهترین راهنما و حامی شما در پیچ و خم های قانونی باشند.