ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی | راهنمای کامل حق حبس و مهریه
ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی
ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی به زن این حق را می دهد که تا زمانی که مهریه حال او پرداخت نشده، از انجام وظایف زناشویی در قبال همسرش خودداری کند. این حق که به حق حبس زوجه معروف است، یکی از مهم ترین حمایت های قانونی از حقوق مالی زن در عقد ازدواج محسوب می شود و به او اجازه می دهد که بدون از دست دادن نفقه، مهریه خود را مطالبه کند. این حق یک ابزار قانونی مهم برای زن است تا بتواند مهریه اش را طلب کند و تا قبل از دریافت آن، زیر بار برخی از وظایف زناشویی نرود. اما این حق چیست، چه شرایطی دارد و چه پیامدهایی برای زندگی مشترک خواهد داشت؟ بیایید با هم این ماده قانونی را دقیق تر بررسی کنیم.
در دنیای امروز، آشنایی با قوانین مربوط به خانواده، خصوصاً برای زوجین، از نان شب هم واجب تر است. هر چقدر که اطلاعات حقوقی ما بیشتر باشد، هم می توانیم زندگی مشترک بهتری را تجربه کنیم و هم در مواقع بروز اختلاف، حقوق خودمان را بهتر بشناسیم و از آنها دفاع کنیم. ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، یکی از همین قوانین حیاتی است که شاید خیلی ها از آن غافل باشند یا حتی معنی و مفهوم دقیقش را ندانند. این مقاله قرار است یک راهنمای کامل و جامع برای شما باشد؛ از مبانی فقهی و حقوقی گرفته تا شرایط عملی اعمال این حق و آثاری که روی زندگی زناشویی می گذارد. پس تا انتهای این مطلب همراه ما باشید تا با تمام ابعاد حق حبس زوجه آشنا شوید و دیگر هیچ ابهامی برایتان باقی نماند.
متن کامل ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی: چی میگه این قانون؟
قبل از اینکه وارد جزئیات و تفسیرهای حقوقی بشویم، لازم است که اول از همه، متن کامل خود ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی را ببینیم. این ماده می گوید:
«زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.»
همین یک جمله کوتاه، دریایی از مفاهیم حقوقی و پیامدهای عملی را در خود جای داده است. در ادامه، تک تک کلمات و عبارات کلیدی این ماده را زیر ذره بین می بریم تا ببینیم هر بخش دقیقاً به چه معناست و چه آثاری دارد.
تعاریف و مفاهیم کلیدی: قبل از هر چیز، اینا رو بدونید!
در هر بحث حقوقی، آشنایی با اصطلاحات و مفاهیم پایه ای، حرف اول را می زند. اینجا هم چند مفهوم کلیدی داریم که برای درک بهتر ماده ۱۰۸۵ باید حسابی آن ها را بشناسید.
مهریه: همون که همه می شناسیم، اما ریزه کاری هاش چیه؟
مهریه، در واقع مالی است که مرد موقع عقد ازدواج، به زن خودش می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. مهریه نشانه ای از صداقت و تعهد مرد است و پشتوانه مالی برای زن محسوب می شود. اما مهریه خودش چند نوع دارد که در بحث حق حبس، نوع آن خیلی مهم است:
- مهریه حال (عندالمطالبه): این یعنی زن هر وقت که اراده کند، می تواند مهریه اش را از مرد طلب کند و مرد هم موظف است که بلافاصله آن را بپردازد. معمولاً در سند ازدواج عبارت عندالمطالبه قید می شود. این نوع مهریه همان چیزی است که به حق حبس زن ارتباط مستقیم دارد.
- مهریه مؤجل (عندالاستطاعه): در این حالت، پرداخت مهریه به زمان خاصی موکول می شود (مثلاً بعد از فوت پدر شوهر) یا به توانایی مالی مرد مشروط می شود (مثلاً عندالاستطاعه که یعنی هر وقت مرد توانایی پرداخت داشت). در این موارد، زن برای مطالبه مهریه باید صبر کند یا استطاعت مالی مرد را اثبات کند.
خلاصه کلام اینکه، برای اعمال حق حبس، مهریه باید حال باشد، یعنی هر لحظه که زن بخواهد، مرد باید آن را بپردازد. اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زن برای اعمال حق حبس باید ابتدا استطاعت مالی مرد را ثابت کند یا مهریه مؤجل باشد که عملاً حق حبسی باقی نمی ماند.
حق حبس: یه حق خاص و مهم برای زن
حق حبس در معنای کلی، در بسیاری از قراردادهای دوطرفه (معوض) حقوقی وجود دارد. یعنی اگر شما قراردادی با کسی بسته اید که هر دو طرف تعهداتی در قبال هم دارند، تا زمانی که طرف مقابل تعهد خودش را انجام نداده، شما هم می توانید انجام تعهد خودتان را به تاخیر بیندازید. مثلاً در خرید و فروش، تا وقتی خریدار پول را ندهد، فروشنده هم می تواند کالا را تحویل ندهد.
اما در ماده ۱۰۸۵، این حق حبس به شکل خاصی برای زن در عقد نکاح تعریف شده است. یعنی زن می تواند تا زمانی که مهریه اش را نگرفته، از انجام برخی وظایف زناشویی خودش که در مقابل شوهر دارد، خودداری کند. این یک حق استثنایی و حمایتی برای زن است که نمی توان آن را به سایر موارد تعمیم داد و به همین دلیل، تفسیرهای دقیق و گاه متفاوتی در مورد گستره آن وجود دارد.
ایفای وظایف زوجیت: تمکین خاص و عام یعنی چی؟
عبارت ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد در ماده ۱۰۸۵، اشاره به همان مفهوم تمکین دارد. تمکین در حقوق خانواده به دو نوع اصلی تقسیم می شود:
- تمکین خاص: این به معنای برقراری رابطه زناشویی (نزدیکی) است.
- تمکین عام: این شامل تمام وظایف دیگر زن در زندگی مشترک می شود؛ از جمله سکونت در منزل مشترک که شوهر تهیه کرده، حسن معاشرت، انجام امور خانه (البته نه در حد کارگر)، همراهی با شوهر در سفرها و مواردی از این دست.
اینکه حق حبس زن شامل تمکین خاص است یا تمکین عام و خاص هر دو، از بحث های مهم حقوقی است که در ادامه مفصل به آن خواهیم پرداخت. اما همینقدر بدانید که این وظایف، اساس زندگی مشترک را تشکیل می دهند.
مسقط حق نفقه نخواهد بود: یعنی زن بازم نفقه می گیره؟
شاید مهم ترین و حمایتی ترین بخش ماده ۱۰۸۵ همین قسمت باشد. مسقط حق نفقه نخواهد بود یعنی اگر زنی از حق حبس خود استفاده کند و از انجام وظایف زناشویی خودداری نماید، باز هم حق نفقه او ساقط نمی شود و مرد همچنان موظف است نفقه او را بپردازد. این در حالی است که به طور معمول، اگر زنی بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کند (نشوز کند)، حق نفقه او از بین می رود. اما قانونگذار با این شرط، خواسته است از زن در دوران اعمال حق حبس حمایت کند تا او از نظر مالی تحت فشار قرار نگیرد و بتواند مهریه اش را مطالبه کند. این یعنی زن می تواند بدون ترس از بی خانمان شدن یا بی پول ماندن، برای گرفتن حق خود اقدام کند.
مبانی فلسفی و حقوقی حق حبس در نکاح: چرا این حق وجود داره؟
وقتی قانونی مثل ماده ۱۰۸۵ وضع می شود، حتماً یک سری ریشه ها و فلسفه های عمیق پشت آن قرار دارد. حق حبس زوجه هم از این قاعده مستثنی نیست و مبانی فقهی و حقوقی قوی ای دارد که دانستنشان خالی از لطف نیست.
ریشه ها در فقه اسلامی: از کجا اومده این قانون؟
خیلی از قوانین مدنی ما، از جمله قوانین خانواده، ریشه در فقه اسلامی دارند. حق حبس در نکاح هم از فقه شیعه گرفته شده است. فقها، عقد نکاح را از جهاتی شبیه به عقود معوض (مثل بیع) می دانند، هر چند که کاملاً یک عقد معاوضی نیست. در عقود معوض، هر طرف می تواند تا طرف دیگر تعهدش را انجام نداده، از انجام تعهد خودش خودداری کند. در اینجا، مهریه به نوعی عوض بضع (نزدیکی) زن در نظر گرفته می شود.
فقهایی مثل صاحب جواهر، به این حق حبس برای زن اعتقاد دارند و آن را از قواعد عمومی عقود معاوضی استنباط می کنند. البته برخی فقها هم مثل مقدس اردبیلی، با این حق حبس در نکاح مخالف بودند و معتقد بودند که نکاح ماهیت متفاوتی با بیع دارد و نمی توان احکام آن را به سادگی به نکاح تعمیم داد. اما نظر مشهور و غالب، حق حبس را برای زن در نکاح پذیرفته است و قانونگذار ما هم همین نظر را در ماده ۱۰۸۵ منعکس کرده است.
عقد نکاح، معوض هست یا نه؟ بحث مهمی که تاثیرگذاره!
یکی از بحث های اساسی در مورد حق حبس، ماهیت عقد نکاح است. آیا عقد نکاح یک عقد کاملاً معوض است؟ یعنی زن جسم و وجود خودش را در ازای مهریه به مرد می دهد؟ حقوقدانان نظرات مختلفی دارند. بسیاری معتقدند که نکاح کاملاً معوض نیست و بُعد معنوی و تشکیل خانواده در آن پررنگ تر از بُعد مالی است. اما از سوی دیگر، مهریه به عنوان یک تعهد مالی مهم در نکاح وجود دارد.
به خاطر همین شباهت هایی که بین نکاح و عقود معاوضی (از نظر وجود مهریه به عنوان یک تعهد مالی) وجود دارد، بسیاری از حقوقدانان و فقها معتقدند که می توان قاعده حق حبس را (فقط برای زن) در عقد نکاح جاری دانست. این یعنی با اینکه نکاح کاملاً بیع نیست، اما از این جهت که تعهدات مالی (مثل مهریه) در آن وجود دارد، می توان از حق حبس برای حمایت از زن استفاده کرد.
حمایت از حقوق زن: هدف اصلی قانونگذار چی بوده؟
به نظر می رسد یکی از اهداف اصلی قانونگذار از وضع ماده ۱۰۸۵، حمایت از حقوق مالی زن و تقویت جایگاه او در ابتدای زندگی مشترک است. این حق به زن اهرم فشاری می دهد تا قبل از ورود کامل به زندگی مشترک و انجام تمام وظایف زناشویی، مطمئن شود که حق مالی او (مهریه) پرداخت شده است. این حمایت، به نوعی توازن را در رابطه زوجیت برقرار می کند و از تضییع حقوق زن جلوگیری می کند. فکر کنید اگر این حق وجود نداشت، ممکن بود زن بدون دریافت مهریه اش، وارد زندگی مشترک شود و بعدها برای گرفتن مهریه با مشکلات عدیده ای روبرو شود.
شرایط اساسی برای استفاده از حق حبس: کی زن می تونه از این حقش استفاده کنه؟
مثل هر حق قانونی دیگری، حق حبس هم شرایط خاص خودش را دارد. اگر این شرایط فراهم نباشد، زن نمی تواند از حق حبس خود استفاده کند. پس بیایید این شرایط را دقیقاً بررسی کنیم.
مهریه باید حال باشه: یعنی چی حال؟
همانطور که قبلاً گفتیم، یکی از مهم ترین شرایط برای اعمال حق حبس، حال بودن مهریه است. یعنی مهریه باید عندالمطالبه باشد و زن هر وقت بخواهد، بتواند آن را از شوهرش طلب کند. اگر مهریه به صورت عندالاستطاعه تعیین شده باشد، زن باید ابتدا استطاعت مالی مرد را ثابت کند و سپس مهریه را مطالبه کند. در این حالت، تا قبل از اثبات استطاعت مالی، زن نمی تواند حق حبس خود را اعمال کند. همینطور اگر مهریه مؤجل باشد، یعنی پرداخت آن به یک زمان یا رویداد خاصی موکول شده باشد (مثل پنج سال بعد از عقد)، زن تا فرا رسیدن آن زمان نمی تواند حق حبس را اعمال کند. پس حواستان باشد که هنگام عقد، به نوع مهریه توجه ویژه ای داشته باشید.
قبل از مهریه، تمکین خاصی اتفاق نیفتاده باشه: شرط خیلی مهم!
این شرط، نقطه عطفی در حق حبس است و با ماده ۱۰۸۶ قانون مدنی ارتباط تنگاتنگی دارد. برای اینکه زن بتواند از حق حبس خود استفاده کند، نباید قبل از دریافت مهریه اش، هیچ گونه تمکین خاص (نزدیکی) اختیاری با شوهر داشته باشد. به زبان ساده تر، زن باید باکره باشد و قبل از دریافت مهریه، با شوهر خود همبستر نشده باشد. اگر زن حتی برای یک بار به اختیار خود تمکین خاص کند، دیگر نمی تواند از حق حبس خود استفاده کند و این حق ساقط می شود. اینجا کلمه اختیاری خیلی مهم است؛ یعنی اگر تمکین خاص به زور یا اکراه اتفاق افتاده باشد، حق حبس زن ساقط نمی شود. اما اگر زن با رضایت خودش، حتی یک بار با شوهرش رابطه زناشویی برقرار کند، دیگر نمی تواند بگوید تا مهریه ام را نگرفته ام، وظایف زناشویی را انجام نمی دهم.
ناشزه نبودن زن: حق حبس یعنی ناسازگاری؟ نه لزوماً!
اینکه زن از حق حبس خود استفاده می کند، به معنای نشوز (نافرمانی) او نیست. نشوز زمانی اتفاق می افتد که زن بدون هیچ دلیل موجه قانونی از انجام وظایف زناشویی خودداری کند و در این صورت، حق نفقه او ساقط می شود. اما در مورد حق حبس، همانطور که ماده ۱۰۸۵ به صراحت می گوید: این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود. یعنی زن در عین حال که از حق حبس خود استفاده می کند، همچنان مستحق نفقه است و مرد باید نفقه او را بپردازد. این نکته خیلی مهم است؛ چون خیلی ها فکر می کنند اگر زن از این حقش استفاده کند، دیگر ناشزه محسوب شده و نفقه به او تعلق نمی گیرد که این باور اشتباه است.
گستره حق حبس: زن دقیقاً چه کارهایی رو می تونه انجام نده؟
حالا که با شرایط حق حبس آشنا شدیم، این سؤال پیش می آید که این حق دقیقاً شامل چه وظایفی از زن می شود؟ آیا زن می تواند از تمام وظایف زناشویی خودداری کند یا فقط شامل برخی از آنهاست؟ این یکی از پرچالش ترین بخش های ماده ۱۰۸۵ است که بین فقها و حقوقدانان و حتی در رویه قضایی، نظرات مختلفی در مورد آن وجود دارد.
تمکین خاص: اینجا همه متفق القول اند!
در مورد تمکین خاص (نزدیکی)، تقریباً همه فقها و حقوقدانان اتفاق نظر دارند که حق حبس زن، این مورد را شامل می شود. یعنی اگر زن مهریه اش حال باشد و قبل از آن هم تمکین خاصی نداشته، می تواند تا زمانی که مهریه اش را به صورت کامل دریافت نکرده، از برقراری رابطه زناشویی با شوهرش خودداری کند. این مورد، پایه و اساس حق حبس در نکاح محسوب می شود و هیچ شک و شبهه ای در آن نیست.
تمکین عام: محل بحث و نظر!
مسئله ای که بحث برانگیز است، شمول حق حبس بر تمکین عام است. آیا زن می تواند تا قبل از دریافت مهریه، از سکونت در منزل شوهر، حسن معاشرت و دیگر وظایف مربوط به تمکین عام هم خودداری کند؟
نظرات حقوقدانان برجسته: دکتر کاتوزیان و بقیه چی میگن؟
در این زمینه، حقوقدانان برجسته ما دیدگاه های متفاوتی دارند:
- دکتر ناصر کاتوزیان، حقوقدان شهیر ایرانی، معتقد است که جدا کردن وظایف زناشویی از یکدیگر کار دشواری است. ایشان می پرسند: «چگونه می توان از زنی انتظار داشت که به خانه شوهر رود و با او زندگی کند و بتواند از تمکین امتناع ورزد؟» ایشان با این استدلال، تمایل به شمول حق حبس بر تمکین عام هم دارند، چرا که منطقی نیست زن در خانه مشترک زندگی کند اما وظیفه خاص خود را انجام ندهد.
- دکتر سید حسین صفایی و دکتر اسدالله امامی در کتاب «مختصر حقوق خانواده» خود، با توجه به اینکه مأخذ این ماده فقه امامیه است و حق حبس را قاعده ای استثنایی می دانند، معتقدند که حق حبس فقط باید به معنای تمکین خاص (رابطه جنسی) باشد و شامل تمکین عام نمی شود. دلیلشان این است که قواعد استثنائی را نباید به موارد دیگر تعمیم داد.
- دکتر سید مصطفی محقق داماد، فقیه و حقوقدان برجسته، در کتاب «بررسی فقهی حقوق خانواده» نظر دیگری دارد. ایشان صراحتاً می گوید: «زوجه می تواند مادام که مهر را دریافت نداشته است از سکونت در مسکنی که شوهر تهیه نموده خودداری کند و اگر چنین کرد ناشزه محسوب نمی شود…». این دیدگاه، دامنه حق حبس را به عدم سکونت در منزل زوج نیز گسترش می دهد.
پس می بینیم که اتفاق نظر کاملی در این زمینه وجود ندارد و هر کدام از این بزرگان، استدلال های خودشان را دارند. این تنوع آراء نشان می دهد که موضوع چقدر پیچیده و از ابعاد مختلف قابل بررسی است.
رویه قضایی: دادگاه ها چطور رفتار می کنند؟
در عمل و در محاکم قضایی، گرایش به این سمت است که دامنه حق حبس را به تمکین عام هم تسری بدهند. یعنی دادگاه ها معمولاً پذیرفته اند که زن می تواند تا قبل از دریافت مهریه، نه تنها از تمکین خاص خودداری کند، بلکه از سکونت در منزل مشترک هم امتناع ورزد و در این صورت ناشزه محسوب نمی شود و مستحق نفقه است. آرای مختلفی در دادگاه ها وجود دارد که نرفتن زن به خانه شوهر تا قبل از دریافت مهریه را مشروع و قانونی دانسته اند. این یعنی در رویه عملی، نظر دکتر کاتوزیان و دکتر محقق داماد بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
پس اگر بخواهیم یک جمع بندی کلی ارائه دهیم، با اینکه در دکترین حقوقی اختلاف نظر وجود دارد، اما رویه غالب قضایی تمایل به گسترش حق حبس به تمکین عام (خصوصاً عدم سکونت در منزل زوج) دارد.
آثار و پیامدهای اعمال حق حبس: وقتی زن از حقش استفاده می کنه، چه اتفاقی می افته؟
وقتی زنی تصمیم می گیرد از حق حبس خود استفاده کند، این تصمیم یک سری پیامدها و آثار حقوقی مهم برای او و همسرش خواهد داشت. دانستن این آثار، به هر دو طرف کمک می کند تا با دید بازتری تصمیم بگیرند.
حق نفقه سر جاشه: نفقه قطع نمیشه!
همانطور که قبلاً هم اشاره کردیم و این مهم ترین اثر حق حبس است، حق نفقه زن در این دوران ساقط نمی شود. این یعنی مرد همچنان موظف است نفقه زن را بپردازد. اگر مرد از پرداخت نفقه خودداری کند، زن می تواند از طریق دادگاه، مرد را به پرداخت نفقه و حتی جلب (در صورت عدم پرداخت پس از حکم دادگاه) محکوم کند. این بند قانونی یک حمایت مالی بسیار قوی از زن است و باعث می شود که زن برای اعمال حق قانونی خود، تحت فشار مالی قرار نگیرد. پس، فکر نکنید اگر از حق حبس استفاده کردید، دیگر نفقه به شما تعلق نمی گیرد؛ اصلاً اینطور نیست!
مجبور نیست تو خونه شوهر زندگی کنه: اینم یه حق دیگه!
بر اساس رویه قضایی غالب و نظر برخی حقوقدانان، اگر زن از حق حبس خود استفاده کند، ملزم به سکونت در منزل زوج نیست. این یعنی اگر مرد منزلی برای زندگی مشترک تهیه کرده باشد، زن می تواند تا زمان دریافت کامل مهریه اش، از رفتن به آن منزل خودداری کند و باز هم این عمل او نشوز محسوب نمی شود و حق نفقه او باقی است. این مورد هم یک آزادی عمل مهم برای زن فراهم می کند.
مهریه اقساطی و حق حبس: آیا قسط بندی، حق حبس رو از بین می بره؟
این یکی از سوالات پر تکرار و مهم است: اگر مهریه قسط بندی شود، آیا حق حبس زن از بین می رود؟ در این مورد، نظرات کمی متفاوت است:
- دیدگاه اول (قوت بیشتر): برخی حقوقدانان و رویه قضایی بر این باورند که تقسیط مهریه، حتی با رضایت زن، حق حبس او را ساقط می کند. استدلال این است که با قسط بندی، مهریه دیگر حال محسوب نمی شود، بلکه به نوعی مؤجل شده است. وقتی زن قبول می کند که مهریه به صورت قسطی پرداخت شود، عملاً از حق حبس کامل خود برای دریافت یکجا و سریع مهریه صرف نظر کرده است. بنابراین، زن باید تا پایان پرداخت آخرین قسط، تمکین کند.
- دیدگاه دوم (ضعیف تر): عده ای هم معتقدند که اگر قسط بندی مهریه به دلیل اعسار (ناتوانی مالی) مرد صورت گرفته باشد و زن با اکراه آن را پذیرفته باشد، حق حبس او ساقط نمی شود. اما این دیدگاه کمتر در محاکم پذیرفته شده است.
نتیجه عملی: بهتر است بدانید که در عمل، اگر مهریه به هر نحوی (چه با توافق، چه با حکم دادگاه به دلیل اعسار مرد) قسط بندی شود، اغلب حق حبس زن ساقط تلقی می شود. تنها در صورتی که مرد اقساط را پرداخت نکند، زن می تواند برای مطالبه اقساط عقب افتاده اقدام کند، اما دیگر نمی تواند به واسطه آن، از ایفای وظایف زناشویی خودداری کند.
وظایف مرد: آیا اونم می تونه وظایفش رو انجام نده؟ (جواب: نه!)
خیلی مهم است که بدانیم اعمال حق حبس توسط زن، به مرد این حق را نمی دهد که او هم از انجام وظایف خود (مثل پرداخت نفقه، حسن معاشرت و…) خودداری کند. در واقع، اعمال حق حبس یک طرفه است و فقط برای زن وضع شده است. مرد همچنان موظف به انجام تمام تکالیف زوجیت خود است و در صورت عدم انجام، ضمانت اجراهای قانونی متوجه او خواهد بود. پس، اگر زن از حق حبس استفاده کرد، مرد نمی تواند به عنوان مقابله به مثل، وظایف خودش را زیر پا بگذارد.
چه جوری حق حبس از بین میره؟ موارد سقوط و اسقاط حق حبس
حق حبس، یک حق دائمی نیست و تحت شرایطی از بین می رود یا به قول حقوقی ها ساقط می شود. بیایید ببینیم در چه مواردی این حق مهم برای زن از دست می رود.
مهریه کامل پرداخت بشه: بدیهی ترین راه!
واضح ترین و اصلی ترین راه برای از بین رفتن حق حبس، پرداخت کامل مهریه به زن است. وقتی مرد تمام مهریه حال زن را بپردازد، دیگر هیچ دلیلی برای اعمال حق حبس وجود ندارد و زن موظف است به ایفای وظایف زناشویی خود بپردازد. اگر زن پس از دریافت مهریه باز هم از تمکین خودداری کند، ناشزه محسوب شده و حق نفقه او از بین می رود.
زن خودش به اختیار تمکین خاص کنه: اینجاست که ماده ۱۰۸۶ وارد میشه!
این مورد را قبلاً هم اشاره کردیم و بسیار مهم است. ماده ۱۰۸۶ قانون مدنی می گوید: «اگر زن قبل از اخذ مهر به اختیار خود به ایفاء وظائفی که در مقابل شوهر دارد قیام نمود، دیگر نمی تواند از حکم ماده قبل استفاده کند معذالک حقی که برای مطالبه دارد ساقط نخواهد شد.»
این یعنی اگر زن حتی برای یک بار و به اختیار خودش، اقدام به تمکین خاص (نزدیکی) با شوهر کند، حتی اگر مهریه اش را هنوز نگرفته باشد، حق حبس او ساقط می شود. در واقع، قانونگذار فرض می کند که با اولین تمکین خاص اختیاری، زن به نوعی از حق حبس خودش گذشته است. نکته مهم اینجاست که با ساقط شدن حق حبس، حق مطالبه مهریه زن از بین نمی رود، بلکه فقط دیگر نمی تواند به واسطه نگرفتن مهریه، از تمکین خودداری کند. پس حسابی حواستان به این نکته باشد!
زن از حقش بگذره: اسقاط ارادی!
زن می تواند به صورت ارادی و با رضایت خودش از حق حبس صرف نظر کند. این اسقاط می تواند به شکل های مختلفی اتفاق بیفتد:
- ضمن عقد: ممکن است در زمان عقد نکاح، شرط شود که زن حق حبس خود را ساقط می کند. البته این شرط باید کاملاً واضح و با اطلاع و رضایت زن باشد.
- به صورت صلح یا هر عمل ارادی دیگر: حتی بعد از عقد هم زن می تواند با تنظیم یک صلح نامه یا با هر عمل دیگری که نشان دهنده صرف نظر کردن او از حق حبس باشد، این حق را ساقط کند. مثلاً با یک اقرارنامه رسمی.
البته، توصیه می شود اگر قصد اسقاط حق حبس را دارید، حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید تا از پیامدهای آن آگاه باشید و این کار را به صورت قانونی و محکم انجام دهید.
مهریه حال به مؤجل تبدیل بشه: با رضایت زن!
اگر مهریه حال باشد و سپس با رضایت و توافق زن، به مهریه مؤجل تبدیل شود (مثلاً زن قبول کند که مهریه به صورت قسطی یا در تاریخ مشخصی پرداخت شود)، در این صورت هم حق حبس او ساقط می شود. همانطور که گفتیم، برای اعمال حق حبس، مهریه باید حال باشد و با مؤجل شدن آن، این شرط از بین می رود.
ارتباط ماده ۱۰۸۵ با قوانین دیگه: یه پازل حقوقی!
هیچ ماده قانونی ای به صورت جزیره تنها وجود ندارد. همه قوانین با هم در ارتباطند و یک مجموعه واحد را تشکیل می دهند. ماده ۱۰۸۵ هم با چند ماده دیگر از قانون مدنی ارتباط تنگاتنگی دارد که بد نیست با آنها آشنا شویم.
ماده ۱۰۸۶ قانون مدنی: تکمیل کننده حق حبس!
همانطور که در بخش های قبل توضیح دادیم، ماده ۱۰۸۶ قانون مدنی مکمل ماده ۱۰۸۵ است. ماده ۱۰۸۵ حق حبس را تعریف می کند و ماده ۱۰۸۶ شرط بسیار مهمی را برای سقوط این حق بیان می کند: اگر زن قبل از اخذ مهر به اختیار خود به ایفاء وظائفی که در مقابل شوهر دارد قیام نمود، دیگر نمی تواند از حکم ماده قبل استفاده کند معذالذلک حقی که برای مطالبه مهر دارد ساقط نخواهد شد. این دو ماده در کنار هم، چارچوب کامل حق حبس و شرایط آن را مشخص می کنند.
ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی: نفقه و ضمانت اجراش!
این ماده قانونی درباره ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه صحبت می کند. ماده ۱۱۲۹ می گوید: «در صورت امتناع شوهر از دادن نفقه و عدم امکان اجبار او به انفاق، زن می تواند برای طلاق به حاکم رجوع کند.» از آنجایی که ماده ۱۰۸۵ صراحتاً می گوید که اعمال حق حبس، مسقط حق نفقه نخواهد بود، این یعنی حتی در دوران اعمال حق حبس، اگر مرد نفقه زن را ندهد، زن می تواند طبق ماده ۱۱۲۹ از او شکایت کند و او را ملزم به پرداخت نفقه کند. این نشان می دهد که حق نفقه و حق حبس، دو حق مستقل هستند که با هم تضادی ندارند و هر دو به قوت خود باقی اند.
ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی: حق طلاق و جایگاه حق حبس!
ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی به مرد حق طلاق یک طرفه را می دهد. اما اگر زن از حق حبس خود استفاده کند، در این شرایط، مرد نمی تواند به سادگی زن را ناشزه اعلام کند و از پرداخت مهریه یا نفقه او شانه خالی کند. در واقع، اعمال حق حبس توسط زن، پرونده طلاق را پیچیده تر می کند و ممکن است در مذاکرات مربوط به طلاق و تعیین تکلیف مهریه، جایگاه زن را قوی تر کند. البته که حق طلاق مرد همچنان باقی است، اما حق حبس زن می تواند تاثیر مهمی در روند و شرایط طلاق داشته باشد.
نتیجه گیری: چند کلام آخر در مورد حق حبس
خب، تا اینجا با هم به صورت جامع و مفصل، ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی و مفهوم حق حبس زوجه را بررسی کردیم. دیدیم که این حق، یک ابزار قانونی مهم و حمایتی برای زن است که به او این امکان را می دهد تا زمانی که مهریه حال او پرداخت نشده، از انجام وظایف زناشویی در قبال شوهرش خودداری کند و مهم تر از همه اینکه، این امتناع، حق نفقه او را ساقط نمی کند.
فهمیدن این حق و شرایط و آثار آن، هم برای زوجین و هم برای دانشجویان و متخصصان حقوقی از اهمیت زیادی برخوردار است. درک صحیح این ماده، می تواند به حفظ حقوق زن کمک کرده و به نوعی، توازن و عدالت را در روابط زناشویی برقرار کند. یادمان باشد که زندگی مشترک بر پایه عشق، احترام و مسئولیت پذیری متقابل استوار است، اما شناختن حقوق و وظایف قانونی نیز ضامن پایداری و سلامت این بنای مقدس است.
در نهایت، اگر با مسائل حقوقی پیچیده ای در زمینه حقوق خانواده و خصوصاً حق حبس مواجه شدید، حتماً توصیه می شود که با یک وکیل متخصص و باتجربه در این حوزه مشورت کنید. او می تواند با توجه به جزئیات پرونده شما، بهترین راهنمایی ها و مشاوره ها را ارائه دهد و از حقوق شما به بهترین نحو دفاع کند. چرا که پیچیدگی های مسائل حقوقی، گاهی اوقات بدون کمک متخصص، می تواند دردسرساز شود.