زمینه یلدا خانواده است، نه برج و پاساژ و دانشگاه!/ دخالت نکردن در فرهنگ باعث ماندگاری آن می‌شود

گفت‌وگوی یلدایی آنا با اسماعیل امینی:

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، شب چله یا همان شب یلدای معروف، یکی از مهم‌ترین رویداد‌های تقویمی ایرانیان است. شبی که رسم و رسومات خاص خود را دارد و باعث می‌شود خانواده‌ها برای ساعاتی هم که شده، قید تمام مشکلات زندگی و گرفتاری‌ها را بزنند و در کنار هم جمع شوند.

اگرچه رسم و رسومات این شب جذاب در هر شهر و دیاری متفاوت است و این امکان وجود دارد که در هر شهر یا خانواده‌ای به مناسبت شب یلدا یک کار ویژه و منحصر به فرد انجام دهند، اما برخی ویژگی‌های یلدایی در همه جا یکسان است. یکی از شیرین‌ترین ویژگی‌های یکسان یلدا حافظ‌خوانی و البته گرفتن فال حافظ است.

به بهانه این شب دوست داشتنی و اینکه خواندن اشعار حافظ شیرازی در این شب بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد با اسماعیل امینی گفتگو کردیم. شاعر و نویسنده مطرح کشورمان که مدرس دانشگاه هم هست.

امینی در ابتدای صحبت‌هایش با اشاره به جایگاه ویژه حافظ در شب یلدا و پایبندی نسل جوان و نوجوان به زنده نگه داشتن سنت شیرین حافظ‌خوانی گفت: به نظر من انس گرفتن با حافظ در دوران اخیر به دلایل مختلف بیشتر شده است. به طور مثال تحصیلات گسترش یافته و امروز اغلب جوانان ما تحصیلات دانشگاهی دارند، از طرف دیگر امکانات جدید مانند کتاب‌های صوتی نیز باعث شده دسترسی به صورت‌های صحیح خواندن اشعار بزرگان بسیار آسان شود. مثلاً دیوان حافظ به صورت صوتی با صدای استادان مختلف در اینترنت وجود دارد و اینکه گسترش کلاس‌های حافظ شناسی موجب شده نسل جدید انس بیشتری با حافظ داشته باشند.

تجملات سنت‌ها را می‌دزدد

وی در رابطه با اختلاف نظر‌های موجود بین نسل جوان امروز و نسل‌های قدیمی در مورد توجه به سنت‌ها و مسائلی از این دست نیز اظهار کرد: این طبیعی است که افراد در هر دوره‌ای، سال‌های قدیم را به صورت اسطوره‌ای و افسانه‌ای می‌بینند، دلیل این زاویه نگاه هم این بوده که معمولاً آن سال‌ها و دوران خوب در دوره کودکی‌شان بوده و تصویر شیرینی از آن به خاطر دارند. از هر نسلی بپرسید می‌گویند قدیم یک چیز دیگری بود، زمان بچگی ما هم بزرگتر‌ها این حرف را می‌زدند. طبیعی است که نسبت به گذشته دلبستگی دارند و به آینده با تردید نگاه می‌کنند، به خصوص کسانی که سن‌شان زیاد می‌شود نسبت به زمانه خودشان و به آینده با تردید بیشتری نگاه می‌کنند.

امینی اضافه کرد: نباید به این طرز تفکر اعتنا کنیم و بگوییم قدیم بهتر بوده، صمیمیت بین افراد خانواده و جامعه بیشتر بوده و امروز نیست. اگرچه در سبک زندگی مردم ایران مواردی وجود دارد که می‌توانیم روی آن‌ها تاکید کنیم. مثلاً در گذشته تجملات نبود و برای مراسمی مثل شب یلدا تدارک خاص و ویژه‌ای در نظر نمی‌گرفتند، هر چه در خانه بود فراهم می‌کردند، دور هم می‌نشستند و در کنار هم خوش بودند.

این استاد دانشگاه با اشاره به سبک و سیاق قدیمی برگزاری مراسم شب یلدا و قیاس آن با شرایط امروز عنوان کرد: در گذشته خیلی از مادرها، خودشان تنقلات مربوط به یلدا را فراهم می‌کردند، مثلاً گندم و عدس برشته می‌کردند و همه با هم مصرف می‌کردند، اما من شنیده‌ام امسال برخی از آجیل فروشی‌های مشهور به مشتریانشان نوبت‌دهی کرده‌اند. این قبیل افراط‌ها و تجمل‌ها اصلاً زیبا نیست.

وی ادامه داد: این روز‌ها مثلاً تم شب یلدایی مد شده است. در روزگاری قرار گرفته ایم که ابزار و ادوات تجهیزات زیاد داریم، ولی محتوا کم داریم. اجازه بدهید به عنوان کسی که دردانشگاه تدریس می‌کنم مثالی به اقتضای کار خودم بگویم، در دانشگاه، دانشجویی که به درستی درس نمی‌خواند، دفتر و ابزار و ادوات زیاد دارد و جزوه‌هایش را با چند رنگ می‌نویسد، اما دانشجویی که درست درس می‌خواند دفتر‌های رنگارنگ ندارد. خود من زمانی که دانشجو بودم یک دفتر معمولی داشتم که همه درس‌ها را در آن می‌نوشتم، اما متأسفانه امروز در روزگار اسراف هستیم.

جای یلدا در خانواده است، نه پاساژ و رستوران و دانشگاه

امینی در رابطه با اینکه چطور باید این سنت‌ها را نگه داشت و جلوی این تغییرات را گرفت، عنوان کرد: بخشی از ماجرا‌های مربوط به تغییر سنت‌ها به کسانی مربوط می‌شود که این کاره نیستند، اما دخالت می‌کنند. مسائلی همچون شب یلدای دانشگاهی، شب یلدای فلان اداره یا شب یلدای رستوران و… بدعت‌های جدیدی است که در گذشته نبود و به نظرم کار خوبی هم نیست. مساله شب یلدا به نظرم برای اداره و دانشگاه و رادیو و تلویزیون نیست، در اینجا مساله خانواده است.

وی افزود: در مراکز خرید و دانشگاه‌ها و… رایج شده و گویا خودشان را مکلف می‌کنند این کار را انجام دهند، این مسائل در کلیت سنت شب یلدا تغییر ایجاد می‌کند، چرا که این جمع خانوادگی بوده است. متاسفانه در بسیاری از موارد فرهنگی ما این موضوع وجود دارد. این موارد پایبندی به سنت‌ها را خراب می‌کند، چرا که آن‌ها را از زمینه خود خارج می‌کند. زمینه اصلی رویدادی مثل شب یلدا، فلان برج و پاساژ نبوده، زمینه آن جمع خانوادگی بوده و باید همین باقی بماند.

این شاعر درخصوص اینکه چطور می‌توان یلدا را به چارچوب خانواده برگرداند گفت: بهترین کار این است که در اصول آن اصلاً دخالت نکنیم، چرا باید برای آن چیز‌های جدید طراحی کنیم؟ یا چرا باید خودمان را موظف بدانیم بسته‌های آماده برای شب یلدا داشته باشیم؟ متأسفانه در زمینه ازدواج نیز همین مشکلات را داریم، تدارکات شگفت‌انگیزی برای جشن ازدواج وجود دارد، اما محتوای آن می‌شود این که معدل زندگی عروس و داماد‌های جوان به کمتر از سه سال رسیده است. یعنی سه سال تدارک می‌بینند چطور عروسی بگیرند، اما سه سال با هم زندگی نمی‌کنند. خیلی از آن‌ها در آن سه سال زندگی مشترک هم با یکدیگر دائم دعوا می‌کنند، اما برای خرید لوازم خانه رنگ لباسشویی را با یخچال ست می‌کنند!

امینی در پایان سخنانش اظهار کرد: دخالت نکردن در فرهنگ، به ماندگاری و پیشرفت آن کمک می‌کند. اینکه همه خودشان را موظف می‌دانند در امور فرهنگی و سنتی دخالت کنند کار قشنگی نیست.