در حوزه دانش مدل های زبانی از بقیه عقب تر نیستیم! / تحریک تقاضا و ایجاد زیرساخت راه نجات هوش مصنوعی در ایران

در گفتگو تفصیلی با آنا مطرح شد؛ (۲)

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا این روزها هوش مصنوعی همه چیز را دربرگرفته و وارد همه بخش ها و جزئیات زندگی انسان ها شده است. مدل های بزرگ زبانی از این قاعده مستثنی نبوده و بزرگترین فناوری این روزها یعنی چت جی پی را روانه بازار کردند فناوری که به طور شگفت انگیزی جهان را تحت تاثیر خود قرار داد.

چت جی پی تی جدیدترین «مدل زبانی» مبتنی بر هوش مصنوعی ارائه شده توسط مجموعه اوپن ای آی به حساب می آید چت بات مبتنی بر هوش مصنوعی است که می تواند هر سوالی را جواب دهد. چت جی پی تی می تواند موضوع ها و مباحث پیچیده ای را در حوزه های تخصصی مختلف مثل فیزیک ریاضی و برنامه نویسی درک کند؛ اما مسئله مهم این است که ما در ایران به عنوان کشور فارسی زبان نیاز به چت باتی بومی و مطابق با نیازهای خودمان داریم که بتوانیم با تکیه بر آن این فناوری را توسعه دهیم. حال در بخش دوم گفت و گو با هشام فیلی استاد تمام گروه هوش مصنوعی دانشکدگان فنی دانشگاه تهران درباره لزوم وجود مدل زبانی فارسی و چالش های آن پرداختیم که در زیر می خوانید: 

تحریم ها و مشکلات زیرساختی دو مانع اصلی در رشد مدل های زبانی  

آنا: چه کشور هایی مدل زبانی مخصوص خود را دارند و آیا لازم است هر کشور مدل اختصاصی داشته باشد؟

فیلی: همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند جنگ آینده جنگ هوش مصنوعی است؛ و این که ما این فناوری را نداشته باشیم به این معناست که باید همه چیز را وارد کنیم بله اگر کارخانه های ما خط تولید ندارند ابتدا با واردات خط تولید راه اندازی و سپس سعی کنند خط تولید خودشان را توسعه بدهند. این یک چرخه است که باید بچرخد و نوعی خودکفایی نیاز است. 

در این فناوری هم سرویس هایی وجود دارد اما با توجه به تحریم ها نمی توانیم مستقیم از آن استفاده کنیم؛ بنابراین به موازات اینکه از سرویس ها استفاده می کنیم باید آمادگی های خودمان را برای ارائه مدل های بزرگ زبانی بومی داشته باشیم که قطعا این اتفاق در بازه زمانی کوتاه یک یا دوماه رخ نمی دهد. مشکل بعدی تجهیزات و زیرساخت های جی پی یو به طور خاص است. آیا ما مجبوریم یک شرکت به بزرگی اوپن ای آی داشته باشیم که در سطح جهانی ارائه بدهد؟ خیر؛ به نظرم نیاز نیست اما لازم است مدل های بزرگ زبانی برای نهاد های خاص از جمله بانک ها و .. داشته باشیم تا هم در خدمت مشتریان باشد تا هم هزینه تمام شده را کم کند و رفاه مردم افزایش یاید.قدم اول استفاده از مدل های بزرگ زبانی این است که بتوانیم به موازات استفاده از آن برای توسعه مدل های بزرگ زبانی بومی اقدامی کنیم تا مردم بتوانند بهره برداری از خدمات ای آی را ببینند. 

قبل از اینکه مدل های بزرگ زبانی بومی داشته باشیم باید طرز استفاده از مدل های بزرگ زبانی را بدانیم

آنا: آیا دغدغه حاکمیتی برای گسترش این فناوری در کشور وجود دارد؟

فیلی: بله؛ خوشبختانه سازمان ملی هوش مصنوعی که به تازگی فعالیت خود را آغاز کرده قرار است با یک تیم مخصوص در این زمینه فعالیت کند البته در مقیاس کلی این سازمان هوش مصنوعی است اما درصد زیادی از هوش مصنوعی در دنیا تبدیل به مدل های بزرگ زبانی شده است. تقریبا هر جایی می توان مدل های بزرگ زبانی را با هوش مصنوعی ساده تر و راحت تر حل کرد.

نیروی انسانی متخصص نقطه قوت ایران در حوزه هوش مصنوعی/ فرار مغزها را جدی بگیرید

آنا: شرایط کشور از نظر نیروی انسانی در زمینه هوش مصنوعی و مدل های زبانی  چطور است؟

فیلی: خوشبختانه نقطه قوت ما در بخش نیروی انسانی است. حوزه هوش مصنوعی مسئله روز است و در کشور مورد توجه قرار گرفته و در دنیا هم متقاضی زیادی دارد. فرار مغز ها در حوزه هوش مصنوعی به مراتب بیشتر از هر حوزه ای است. مثلا من حدود ۲۰ سال ایت درسی تخصصی در زمینه مدل های بزرگ زبانی را در دانشگاه تهران تدریس می کنم. کلاس هایی که برگزار می کردم چون خیلی تخصصی است ۵ الی ۱۰ نفر شرکت می کردند اما حدود دو سال اخیر بالای ۵۰ نفر حضور دارند. اینها دانشجویانی هستند که می خواهند در رزومه خود چنین درسی را داشته باشند تا زمانی که اپلای می کنند به خوبی مهاجرت کنند. متأسفانه فرار مغز ها از کشور زیاد است و در این حوزه بیشتر است چون فرصت های بسیار بیشتری وجود دارد.در کشور نیروی انسانی بسیار خوبی داریم و نیرو های انسانی دانشگاهی کشور بسیار توانمند و قابل قیاس با کل دنیا هستند. اتفاقی که باید بیفتد این است که از این افراد نگهداری و بهره برداری کنیم.

تحریک تقاضا وظیفه اصلی سازمان ملی هوش مصنوعی 

آنا: به نظر شما اولین کاری که سازمان ملی هوش مصنوعی می تواند انجام دهد چیست؟ 

فیلی: وظیفه اولیه سازمان هوش مصنوعی تحریک تقاضا است. پس تقاضا باید در کشور تحریک شود. از طرفی هوش مصنوعی خودش هزینه خود را در می آورد و نیازی به سوبسید دولت ندارد اما باید کسی باشد که چرخه را بچرخاند. به نظر بنده تحریک تقاضا بسیار مهم است. مثلا بتوانند خط تولید فولاد را با هوش مصنوعی مکانیزه کنند و از نیرو های خوبی که در دانشگاه های امیرکبیر و شریف وجود دارد استفاده کنند.از سوی دیگر تامین زیرساخت در کشور معیار مهمی می شود. و نداشتن سخت افزار بزرگترین بحران ماست که سازمان ملی هوش مصنوعی باید در جهت مرتفع کردن ان حرکت کند.

آنا: خلاء بین ارتباط صنعت و دانشگاه وجود دارد؟

فیلی: این جمله کلیشه ای در کشورمان است و در همه جا جاری است اما خوشبختانه در حوزه هوش مصنوعی کمتر است. حداقل حرکت های چند سال اخیر معاونت علمی (۸ سال اخیر) این فاصله را کم کرده به نظر بنده در رشته ما با ۱۰ سال پیش خیلی فرق کرده است.

توانایی بازتنظیم مدل های زبانی

آنا: آیا در کشور مدل زبانی بزرگ کاربردی و به بلوغ رسیده ای وجود دارد؟

فیلی: خوشبختانه در کشور مدل های زبانی زیاد و متنوعی داریم. جسته و گریخته با بضاعت اندکی که داریم می توانیم یک مدل ها را بازتنظیم کنیم. تقریبا همه مدل های زبانی که در کشور ارائه می شود با این روش فعال هستند. یک مدل اپن سورس را می گیرند و باز تنظیم می کنند. با یک سری دیتا و اطلاعات برای یک سری وظایف بازتنظیم شده است و اگر بتوانیم برای یک صنعت خاص کاربرد خاص سازمان خاص بازتنظیم کنیم می توانیم به آن سازمان ارزش افزوده ایجاد کنیم. در حال حاضر تعداد مدل های زبانی به حدود انگشتان دو دست رسیده است و معمولا آزمایشگاه ها و دانشگاه ها و برخی از شرکت های خصوصی این کار را می کنند و یک نوع تمرین و توانایی است. توانایی در کشور وجود دارد که یک مدل های بزرگ زبانی عمومی در یک حوزه خاص را بازتنظیم کند.

تحریک صنعت به فعال تر شدن این فناوری کمک می کند

آنا: ما نسبت به دنیا در چه وضعیتی قرار داریم؟

فیلی: وضعیت ما امیدوار کننده است و در مقایسه با بقیه عقب تر نیستیم. ما در سه بعد این موضوع را بررسی کنیم در یک ضلع با کل دنیا پایاپای هستیم و مدر بقیه اضلاع جلوتر هستیم. مثلا از نظر نیروی انسانی با منطقه مقایسه کنید خیلی جلوتر هستیم اما در کنفرانس اخیری که در ایتالیا برگزار شد مقالات را بررسی می کردیم. مقالاتی که از دانشگاه های ایران بود به جز دو سه شرکت مثل گوگل و متا از بقیه بهتر بودند. یکی از دلایل این است که چون بضاعت مان کم است مجبوریم با جی پی یو های ضعیف تر کار های سنگین تر انجام دهیم در کار های علمی در سطح پائینی نیستیم و باید این چرخه بچرخد و وارد عمل شویم. راه این است که صنعت را تحریک کنیم. تقاضا باید همکاری و چرخه صنعت با کمک فرهنگ سازی فعال شود امیدواریم این فرهنگ در کشور جا بیفتد تا ملت مرفه تر شوند. 

آمریکا و چین با اختلاف از اروپا جلو هستند چون اروپا به مسئله هوشمند سازی محافظه کارانه نگاه کرد

محافظه کاری اروپا در تدوین سند هوش مصنوعی

آنا: وضعیت اروپا از نظر فناوری هوش مصنوعی چگونه است؟ 

فیلی: آمریکا و چین با اختلاف جلو هستند و اروپا مقداری از آنها عقب تر است چون اروپا به مسئله هوشمند سازی محافظه کارانه نگاه کرد. سند هوش مصنوعی اروپا از جنس منع بود و هند هم همین مشکل را داشت. این تصمیمی است که باید دولتمردان ما بگیرند. اینکه مثل هند محافظه کار شویم و یا مثل آمریکا و چین پیشرو شویم. 

تقریبا در دنیا (میانگین اروپا) به دلیل محافظه کاری دست و پای خودش را بسته است. اینکه هوش مصنوعی را کلا از حوزه سلامت حذف کرده یک محافظه کاری عجیب و غریب و وسواس گونه است. البته معتقد نیستم که مثل آمریکا باشد قطعا بازتنظیمی و دستورالعمل های آن را نیاز داریم اما باید حواسمان باشد که اگر دست و پای رگولیشن بسته شود جلوی توسعه گرفته می شود. 

آنا: وضعیت ما از نظر زیرساختی به چه صورت است؟

فیلی: فکر می کنم از طریق سند های بالادستی تا به حال خوب پیش رفتیم. از بیانات رهبری در سه سال پیش استفاده کردند که نشان می دهد این دغدغه در دولت مردان وجود دارد. خوشبختانه سازمان ملی هوش مصنوعی در دوره کوتاه تأسیس شد و قصد دارند در این زمینه پیشرو باشند. امیدوارم رگولیشن ها و آئین نامه ها جلوی دست و پا را نگیرد و از طرفی تسهیلاتی که ایجاد شود دولت کار فراهم کردن زیرساخت ها و تحریک تقاضا را انجام دهد. در اروپا به جز چند کشور خاص و چند شرکت خوب در این زمینه خیلی حرف در برابر دو ابرقدرت نداشته است.

کشورهای حاشیه خلیج فارس؛ قوی از نظر زیرساختی و ضعیف از لحاظ نیروی انسانی

کشور های عربی حوزه خلیج فارس جسته و گریخته کار هایی می کنند و برعکس ما هستند. آنها کاملا واردات دارند اما به این نتیجه رسیدند که قدرت آینده قدرت هوش است و تنها کاری که کردند این بود که زیرساخت ها را فراهم کنند مثل قطر عمان و … زیرساخت های بسیار خوبی دارند. ضلع قدرتمند ما ضلع ضعیف آنهاست و ما نیروی انسانی خیلی خوبی داریم که آنها ندارند و امیدوارم این اتفاق سبب نشود که مهاجرت به آن سمت برود.

در زمینه هوش مصنوعی به هیچ وجه نباید از قانون گذاری شروع کنیم چرا که دست و پا را می بندد باید اول اجازه بدهیم چرخه هوش مصنوعی بچرخد و بعد قانون را بگنجانیم

قانون گذاری در حوزه هوش مصنوعی فعلا لازم نیست

آنا: آیا لازم است در ابتدا قانونی برای هوش مصنوعی نوشته شود یا بگذاریم به رشد و بلوغ کافی برسد و سپس قانون گذاری کنیم؟

فیلی: به هیچ وجه نباید از قانون شروع نکنیم چرا که دست و پا را می بندد به نظر بنده باید اول اجازه بدهیم چرخه هوش مصنوعی بچرخد و بعد قانون را بگنجانیم. قانون بر مبنای وضعیت روز است در هوش مصنوعی طوری است که وضعیت ها به ساعت عوض می شود و ممکن است ماهیت قانونی در ماه بعد از بین برود چون یک تکنولوژی جدید می آید. به نظرم فعلا قانون گذاری لازم نیست این کار را نکنند و اگر کسی خواست رگولیشن انجام بدهد اجازه بدهد که از حرف بیرون بیاید.

تعریف پروژه های هوش مصنوعی در کشور گام نخست برای جلوگیری از فرار مغزها

آنا: پیشنهاد شما برای جلوگیری از خروج دانشمندان و متخصصین جوان چیست؟

 فیلی: یکی از راه هایی که می توانیم با انجام دادن آن از خروج متخصصین و جوانان جلوگیری کنیم تعریف کردن پروژه های هوش مصنوعی در صنعت کشور است چون در حال حاضر پروژه فعال هوش مصنوعی نداریم و فقط همه در تکاپو و هیجان هستند اما خدماتی ارائه نمی شود. دغدغه اصلی این بچه ها این است که در جایی باشند که احساس کنند تأثیرگذارند. بچه های ما در شرایط نابرابر حاضر هستند بمانند. بسیاری از این اقدامات فقط در حد حرف هستند و به عمل نمی رسند. اگر واقعا اعتقاد داریم که هوش مصنوعی می تواند را اوضاع را بهبود ببخشد باید نیروی انسانی را حفظ کنیم و سازمان ملی هوش مصنوعی جدی تر این مقوله را پیگیری کند.