بر فرسِ تندِ باد … ؛ برای وزیر خارجه شهید

به جهت آشنایی و دوستی بیست ساله و نیز دوره‌ای از همکاری مستقیم، وظیفه خود می‌دانم از ویژگی‌های شخصیتی و حرفه‌ای برادر عزیزم، شهید دکتر حسین امیرعبداللهیان یاد کنم. دیپلماتی که در نهاد وجودش به شهیدان، جهاد و فرهنگ مقاومت علاقه و ارادت ویژه‌ای داشت، و نهایتا اولین وزیر خارجه شهید در جمهوری اسلامی ایران نیز لقب گرفت.

با دکتر حسین امیر عبداللهیان هم بواسطه ارتباط رسانه‌ای و حضورشان در رویدادهای منطقه‌ای و بویژه مسئولیت در حوزه دفاع از ملت مظلوم فلسطین، و هم یک دوست مشترک که از نزدیکان ایشان بود، ارتباط داشتم. در دوران سفارت‌شان در بحرین (سالهای 86 تا 89) نیز دو بار برای حضور در یک کنفرانس منطقه‌ای و نیز رسانه‌ای به منامه دعوت شده بودم که از نزدیک با رفتار صمیمانه و صفا و صداقت او آشناتر شدم. از همان سفر اول، و در منزل ایشان محبت عمیقی بین ما ایجاد شد که سهم عمده استمرار آن نیز بر عهده دکتر امیر عبداللهیان بود. اگر به هر دلیلی من از تماس غافل می‌شدم، او بود که به بهانه‌ای حلقه وصل و محبت می‌ساخت.

به نظرم در هر مسئولیتی ویژگی‌های فردی و اخلاقی، همپای توانایی تخصصی و مشی مدیریتی اهمیت دارد. چون رویکردهای تخصصی، نگاه سیاسی و مشی مدیریتی به هر حال نسبی و سلیقه‌ای است، اما شرافت انسانی و اصول اخلاقی عناصری پایا و ارجمندتر برای قضاوت افراد است. دکتر حسین امیر عبداللهیان را طی این 20 سال، انسانی شریف و با اخلاق، متواضع و مهربان، اهلِ رفاقت و بامرام شناختم. اگر کاری برای کسی از دستش بر می‌آمد، بدون هر گونه نگاه به سلیقه فکری طرف مقابل، از کمک دریغ نداشت. ضمن اینکه در وظایف محوله نیز اخلاص و بی‌ادعایی، صداقت، تلاش مجدانه و استقامت مجاهدانه داشت.

برای عموم دیپلمات‌های وزارت خارجه و در دوره‌های مختلف، دکتر امیرعبداللهیان همکاری متواضع و قابل احترام بود. او ساختار سیاست خارجی ایران، بازیگران فعال و عوامل موثر بر آن، همچنین نقاط ضعف و قوت سازمانِ دیپلماسی کشور را خوب می‌شناخت؛ و در شرایطی به مقام وزارت رسید که دیپلماسی در ابعاد بین‌المللی، منطقه‌ای و حتی داخلی شرایط متفاوتی را تجربه و ایجاب می‌کرد. عوامل موثر و محدودکننده‌های مهمی نظیر تکانه‌های خروج ترامپ از برجام، نه بی‌عملی و بلکه تبعیتِ عملی اتحادیه اروپا از آن، تحولات منطقه‌ای، همه‌گیری کرونا، جنگ در اوکراین و برخی رویدادهای دیگری که بدلایل مختلف بر روابط خارجی ایران سایه انداختند.

در چنین شرایطی دکتر امیرعبداللهیان علاوه بر ادامه گفت‌وگوهای مستقیم و غیرمستقیم با اعضای برجام برای احیای آن، تلاش کم‌سابقه و نفس‌گیری داشت تا از طریق گسترش مناسبات با همسایگان، حضور موثرتر در ساختارهای منطقه‌ای و بین‌المللی (مثل تسریع عضویت رسمی در سازمان شانگهای، اوراسیا و گروه بریکس)، و همچنین روابط دوجانبه با طیف وسیعی از کشور ها، توازنی ایجاد کند که هم نیروی شتاب‌دهنده‌ای برای شرایط عمومی اقتصاد کشور باشد و هم عامل فشار تحریک‌کننده‌ای برای کشورهای موثر در جهت احیای توافق هسته‌ای.

قبل از اینکه در سال 98 برای ماموریت سفارت در کرواسی عازم این کشور بشوم، در دفتر ایشان به عنوان دستیار رئیس و مدیر کل امور بین‌الملل مجلس برای ناهار میهمان بودم. برایم جالب بود که علاوه بر نکات ارزشمندی که از تجارب دیپلماتیک خود گفت؛ پوشه‌ای شامل مجموعه‌ای از اطلاعات مفید، و البته نامه‌هایی از رئیس مجلس، رئیس کمیسیون امنیت ملی و … به همتایان خودشان در کرواسی به مناسبت‌های ملی آن کشورها به من داد که کمک بسیاری برای من، و نشانه‌ای از تجربه و آینده‌نگری حرفه‌ای او بود.

روابط دکتر امیرعبداللهیان با همکاران وزارت خارجه هم‌سطح و صمیمی بود. انصافا، و چنانچه شایسته است، حرمت والایی برای وزرای قبلی و دیپلمات های پیشکسوت قائل بود و بسیار به گرد هم آوردن و شنیدن از آنان اهتمام کرد. در مورد سایر همکاران وزارت خارجه نیز همینگونه بود و برای بهبود وضعیت حرفه‌ای و معیشتی آنها از هیچ کاری که در توانش بود، دریغ نکرد. در شادی و غم کنار همکاران بود. اگرچه وزیر بود اما همیشه در دسترس و پاسخگو بود. با سفرای کشورمان ارتباط نزدیکی داشت و اگر به کشوری سفر می‌کرد، در بسیاری از موارد سفرای ما در منطقه را هم به کشور مقصد دعوت می‌کرد تا ضمن تجدید دیدار، درباره مسایل کلی سیاست خارجی، روابط منطقه‌ای و دوجانبه گفت‌وگو صورت گیرد. گمانم مثل پائیز 1401 که به همراه سفرای ایران در کشورهای عضو اتحادیه اروپا در شهر بلگراد نشست فوق العاده صمیمی، خاطره انگیز و طولانی با ایشان داشتیم.

من بارها برای پیگیری مسائل دوجانبه با کرواسی یا امور مرتبط با منطقه بالکان و اتحادیه اروپا با ایشان تماس داشتم. خاطرم هست شبی ساعت 11 و نیم به وقت تهران مساله مهمی پیش آمد که بخش مربوطه در وزارت خارجه آن را به روز بعد موکول کرد؛ اما به محض اینکه با ایشان تماس گرفتم، با اینکه خسته بود، با مهربانی شنید، دستورات لازم را در خصوص موضوع فوق صادر کرد، و فردای آن شب هم که در سفر خارج از کشور بود تماس گرفت و نتیجه را پیگیر شد.

در حالیکه ساختار کنسولی وزارت خارجه عموما مسئولیت رسیدگی به مسائل کنسولی یا حقوقی ایرانیان خارج از کشور را بر عهده دارد، دکتر امیر عبداللهیان اهتمام ویژه‌ای در این زمینه داشت. برای یکی از هموطنان شریف ما در فرودگاه تهران مشکلِ نا بجایی ایجاد شده بود که در این زمینه هم مجبور به تماس با ایشان شدم که علیرغم تراکم سنگین برنامه ها، حتی با بیرون از وزارت خارجه شخصا ارتباط گرفت و مشکل را حل کرد.

بخش مهم دیگری از نیرویِ پیش‌برنده‌ی سیاست خارجی، دیپلماسی عمومی و ارتباط با افکار عمومی دنیا برای تشریح مواضع جمهوری اسلامی است. توجه ویژه دکتر امیر عبداللهیان در تعامل با اهل رسانه در داخل کشور و نیز تعدد و تنوع گفت‌وگو با رسانه‌های موثر جهان نیز کم‌سابقه و نشانه دریافتِ درست ایشان از جایگاه افکار عمومی بود. در این مورد هم در تماسی خواستار مصاحبه اختصاصی ایشان با معتبرترین روزنامه منطقه بالکان و کرواسی (وچرنی لیست) شدم که بلافاصله و با بزرگواری پذیرفتند. این مصاحبه با اعزام خبرنگار به تهران انجام و هم تیتر و عکس صفحه اول روزنامه فوق شد و هم انعکاس فراوانی در رسانه‌های بین‌المللی یافت.

به عنوان یک همکار و دوست ایشان در پیشگاه مردم و حضرت باری‌تعالی گواهی می‌دهم که « اللَّهُمَّ إِنَّا لَا نَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا خَیْرا …» و اینکه شهید دکتر حسین امیر عبداللهیان برای ایران و مردم هر آنچه در توانش بود، انجام داد و کم نگذاشت. با حال بد زمزمه می‌کنم:

بر فرس تند باد هر که تو را دید گفت

برگ گل سرخ را باد کجا می برد …

* سفیر سابق ایران در کرواسی