برای وزن گیری جنین چی بخوریم؟
تغذیه مناسب مادر در دوران بارداری سنگ بنای رشد و تکامل سالم جنین است و یکی از جنبه های حیاتی آن وزن گیری مناسب جنین است. برای اطمینان از وزن گیری ایده آل جنین مادر باید رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی داشته باشد که شامل پروتئین های با کیفیت بالا کربوهیدرات های پیچیده چربی های سالم ویتامین ها و مواد معدنی ضروری باشد. مصرف کافی آهن کلسیم اسید فولیک و ویتامین D در این دوران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. علاوه بر این هیدراتاسیون کافی و مصرف فیبر نیز نقش مهمی در سلامت مادر و جنین ایفا می کنند. در ادامه به بررسی دقیق تر این موارد و ارائه راهکارهای عملی برای بهبود وزن گیری جنین از طریق تغذیه خواهیم پرداخت. با نیکان فارمد مهر همراه باشید.
بارداری دورانی شگفت انگیز و پر از تغییرات برای مادر و جنین است. در این دوران جنین در رحم مادر مراحل رشد و تکامل حیاتی خود را سپری می کند و تغذیه مادر نقشی اساسی در سلامت و وزن گیری مناسب جنین دارد. وزن گیری مناسب جنین در طول بارداری نه تنها نشان دهنده سلامت جنین است بلکه بر سلامت بلندمدت کودک در دوران کودکی و بزرگسالی نیز تاثیرگذار است. جنین برای رشد و نمو به مواد مغذی مختلفی نیاز دارد که از طریق جفت از بدن مادر دریافت می کند. بنابراین انتخاب های غذایی مادر در دوران بارداری مستقیماً بر سلامت و وزن گیری جنین تاثیر می گذارد.
علائم وزن نگرفتن جنین
تشخیص وزن نگرفتن جنین در مراحل اولیه بارداری ممکن است دشوار باشد اما با پیشرفت بارداری علائم و نشانه هایی وجود دارند که می توانند هشداری برای این مشکل باشند. مهم است که به این علائم توجه کرده و در صورت مشاهده به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه شود. برخی از علائم احتمالی وزن نگرفتن جنین عبارتند از :
- کاهش یا عدم افزایش وزن مادر : در دوران بارداری انتظار می رود مادر به تدریج وزن اضافه کند. کاهش وزن یا عدم افزایش وزن کافی مادر به ویژه در سه ماهه دوم و سوم بارداری می تواند نشانه ای از عدم وزن گیری مناسب جنین باشد. البته باید توجه داشت که میزان افزایش وزن طبیعی در بارداری برای هر فرد متفاوت است و به شاخص توده بدنی (BMI) مادر قبل از بارداری بستگی دارد.
- کوچک بودن شکم نسبت به سن بارداری : در معاینات معمول دوران بارداری پزشک متخصص ارتفاع رحم (فوندال هایت) را اندازه گیری می کند. اگر ارتفاع رحم کمتر از حد انتظار برای سن بارداری باشد ممکن است نشان دهنده کوچک بودن جنین و وزن نگرفتن او باشد.
- کاهش حرکات جنین : با پیشرفت بارداری مادر حرکات جنین را به طور منظم احساس می کند. کاهش محسوس در تعداد یا شدت حرکات جنین به ویژه پس از هفته ۲۸ بارداری می تواند نگران کننده باشد و نیاز به بررسی دارد. البته باید توجه داشت که الگوهای حرکتی جنین در طول روز متفاوت است و جنین ممکن است در زمان های خاصی کم حرکت تر باشد.
- نتایج نامطلوب سونوگرافی : سونوگرافی یکی از ابزارهای اصلی برای بررسی رشد جنین است. اگر در سونوگرافی مشخص شود که اندازه جنین (مانند دور سر دور شکم طول استخوان ران) کمتر از حد انتظار برای سن بارداری است این امر می تواند نشان دهنده محدودیت رشد جنین (IUGR) و وزن نگرفتن او باشد.
- زایمان زودرس : در برخی موارد وزن نگرفتن جنین می تواند منجر به زایمان زودرس شود. نوزادان نارس اغلب وزن کمتری دارند و ممکن است با مشکلات سلامتی بیشتری مواجه شوند.
توجه : وجود یک یا چند مورد از این علائم به معنای قطعی وزن نگرفتن جنین نیست و تشخیص نهایی باید توسط پزشک متخصص و با انجام بررسی های لازم صورت گیرد. در صورت نگرانی حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
تشخیص وزن نگرفتن جنین
تشخیص وزن نگرفتن جنین معمولاً از طریق ترکیبی از معاینات بالینی و روش های تصویربرداری انجام می شود. پزشک متخصص زنان و زایمان با استفاده از این روش ها می تواند رشد جنین را ارزیابی کرده و در صورت وجود مشکل اقدامات لازم را انجام دهد. مراحل و روش های تشخیص وزن نگرفتن جنین عبارتند از :
- معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی مادر : پزشک در ابتدا سابقه پزشکی مادر را بررسی می کند تا عوامل خطر احتمالی مانند بیماری های زمینه ای عادات غذایی نامناسب یا سابقه مشکلات بارداری قبلی را شناسایی کند. سپس معاینه فیزیکی انجام می دهد که شامل اندازه گیری وزن و فشار خون مادر بررسی علائم ظاهری مادر و لمس شکم برای ارزیابی اندازه رحم و موقعیت جنین است.
- اندازه گیری ارتفاع رحم (فوندال هایت) : در هر ویزیت دوران بارداری پزشک ارتفاع رحم را اندازه گیری می کند. این اندازه گیری فاصله بین بالای استخوان شرمگاهی تا بالای رحم است و به طور تقریبی با سن بارداری (به هفته) مطابقت دارد. اگر ارتفاع رحم کمتر از حد انتظار باشد می تواند نشانه ای از کوچک بودن جنین و وزن نگرفتن او باشد. البته باید توجه داشت که عوامل دیگری مانند موقعیت جنین و میزان مایع آمنیوتیک نیز می توانند بر ارتفاع رحم تاثیر بگذارند.
- سونوگرافی : سونوگرافی مهم ترین ابزار تشخیصی برای ارزیابی رشد جنین است. سونوگرافی به پزشک اجازه می دهد تا اندازه جنین را به طور دقیق اندازه گیری کند و تخمینی از وزن جنین ارائه دهد. در سونوگرافی اندازه های مختلف جنین مانند دور سر (HC) دور شکم (AC) و طول استخوان ران (FL) اندازه گیری می شوند و با مقادیر استاندارد برای سن بارداری مقایسه می شوند. اگر این اندازه ها کمتر از حد انتظار باشند تشخیص محدودیت رشد جنین (IUGR) مطرح می شود. همچنین سونوگرافی می تواند وضعیت مایع آمنیوتیک جریان خون در عروق جفتی و جنینی و سلامت عمومی جنین را نیز ارزیابی کند.
- داپلر سونوگرافی : داپلر سونوگرافی نوع خاصی از سونوگرافی است که جریان خون در عروق خونی را بررسی می کند. این روش می تواند به ارزیابی جریان خون در عروق جفتی عروق بند ناف و عروق جنینی کمک کند. اختلال در جریان خون جفتی می تواند یکی از علل محدودیت رشد جنین باشد و داپلر سونوگرافی می تواند این مشکل را شناسایی کند.
- تست های غیر استرس (NST) و پروفایل بیوفیزیکی (BPP) : این تست ها برای ارزیابی سلامت و رفاه جنین انجام می شوند. تست غیر استرس (NST) ضربان قلب جنین را در پاسخ به حرکات جنین بررسی می کند. پروفایل بیوفیزیکی (BPP) ترکیبی از NST و سونوگرافی است و علاوه بر ضربان قلب جنین حرکات جنین حرکات تنفسی جنین تون عضلانی جنین و میزان مایع آمنیوتیک را نیز ارزیابی می کند. نتایج غیرطبیعی این تست ها می تواند نشان دهنده استرس جنینی و نیاز به اقدامات فوری باشد.
درمان و راهکارهای افزایش وزن گیری جنین
درمان وزن نگرفتن جنین بستگی به علت اصلی این مشکل سن بارداری و وضعیت سلامت مادر و جنین دارد. هدف اصلی درمان بهبود رشد جنین و جلوگیری از عوارض احتمالی است. در بسیاری از موارد با اصلاح رژیم غذایی مادر و تامین مواد مغذی ضروری می توان به وزن گیری مناسب جنین کمک کرد. در برخی موارد ممکن است نیاز به اقدامات درمانی دیگر مانند استراحت دارو یا حتی زایمان زودرس باشد. در اینجا به بررسی راهکارهای تغذیه ای و درمانی برای افزایش وزن گیری جنین می پردازیم :
۱. تغذیه مناسب و متعادل مادر :
- افزایش کالری دریافتی : مادر باردار برای تامین نیازهای خود و جنین به کالری بیشتری نسبت به دوران قبل از بارداری نیاز دارد. میزان افزایش کالری مورد نیاز به سن بارداری سطح فعالیت بدنی مادر و وزن قبل از بارداری بستگی دارد. به طور کلی در سه ماهه دوم و سوم بارداری افزایش ۳۰۰ تا ۵۰۰ کالری در روز توصیه می شود. این کالری اضافی باید از منابع غذایی سالم و مغذی تامین شود نه غذاهای پرکالری و کم ارزش.
- مصرف پروتئین کافی : پروتئین برای رشد و تکامل بافت های جنین از جمله مغز عضلات و اندام ها ضروری است. منابع خوب پروتئین شامل گوشت بدون چربی مرغ ماهی تخم مرغ لبنیات کم چرب حبوبات و آجیل ها هستند. توصیه می شود مادر باردار روزانه حدود ۷۰ تا ۱۰۰ گرم پروتئین مصرف کند.
- مصرف کربوهیدرات های پیچیده : کربوهیدرات ها منبع اصلی انرژی بدن هستند. به جای کربوهیدرات های ساده مانند قند و شیرینی مادر باردار باید کربوهیدرات های پیچیده مانند غلات کامل (نان سبوس دار برنج قهوه ای جو دوسر) میوه ها و سبزیجات را انتخاب کند. این کربوهیدرات ها علاوه بر تامین انرژی فیبر و مواد مغذی دیگری نیز دارند.
- مصرف چربی های سالم : چربی ها برای رشد مغز و سیستم عصبی جنین ضروری هستند. مادر باردار باید چربی های سالم مانند چربی های غیراشباع موجود در روغن زیتون روغن کانولا آووکادو آجیل ها و ماهی های چرب (مانند سالمون و ساردین) را به رژیم غذایی خود اضافه کند. مصرف چربی های اشباع و ترانس باید محدود شود.
- مصرف ویتامین ها و مواد معدنی ضروری : ویتامین ها و مواد معدنی نقش حیاتی در رشد و تکامل جنین ایفا می کنند. مصرف مکمل های دوران بارداری که حاوی اسید فولیک آهن کلسیم ویتامین D و ید هستند توصیه می شود. علاوه بر مکمل ها مادر باردار باید از طریق رژیم غذایی متنوع و متعادل ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز خود را تامین کند.
- هیدراتاسیون کافی : مصرف آب کافی در دوران بارداری بسیار مهم است. آب به انتقال مواد مغذی به جنین حفظ حجم مایع آمنیوتیک و جلوگیری از یبوست کمک می کند. مادر باردار باید روزانه حداقل ۸ تا ۱۰ لیوان آب بنوشد.
۲. استراحت کافی و کاهش استرس :
- استراحت کافی : خستگی و استرس می تواند بر سلامت مادر و جنین تاثیر منفی بگذارد. مادر باردار باید به اندازه کافی استراحت کند و از فعالیت های سنگین و استرس زا اجتناب کند. خواب کافی و منظم نیز بسیار مهم است.
- مدیریت استرس : استرس مزمن می تواند بر رشد جنین تاثیر منفی بگذارد. مادر باردار باید روش های مدیریت استرس مانند یوگا مدیتیشن تنفس عمیق و مشاوره را امتحان کند. حمایت عاطفی خانواده و همسر نیز در کاهش استرس بسیار موثر است.
۳. مراقبت های پزشکی منظم :
- ویزیت های منظم دوران بارداری : مادر باردار باید به طور منظم به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کند و تمام معاینات و آزمایش های توصیه شده را انجام دهد. پزشک با پایش رشد جنین و سلامت مادر می تواند مشکلات احتمالی را به موقع تشخیص داده و اقدامات لازم را انجام دهد.
- پیگیری دقیق دستورات پزشک : در صورتی که پزشک مکمل های غذایی یا داروهای خاصی را تجویز کرده است مادر باید به دقت دستورات پزشک را دنبال کند و داروها را به موقع مصرف کند.
۴. در موارد خاص :
- بستری در بیمارستان : در موارد شدید محدودیت رشد جنین ممکن است نیاز به بستری شدن مادر در بیمارستان برای پایش دقیق تر وضعیت جنین و انجام اقدامات درمانی باشد.
- زایمان زودرس : در برخی موارد اگر وزن نگرفتن جنین شدید باشد و سلامت جنین در خطر باشد ممکن است پزشک تصمیم به زایمان زودرس بگیرد. این تصمیم بستگی به سن بارداری و وضعیت جنین دارد.
راهکارهای خانگی برای بهبود وزن گیری جنین از طریق تغذیه
علاوه بر راهکارهای پزشکی و تغذیه ای که پیش تر ذکر شد مادران باردار می توانند با اعمال تغییراتی ساده در سبک زندگی و رژیم غذایی خود در خانه به بهبود وزن گیری جنین کمک کنند. این راهکارها بر پایه اصول تغذیه سالم و متعادل استوار هستند و به راحتی قابل اجرا می باشند :
- افزایش تعداد وعده های غذایی : به جای سه وعده غذایی بزرگ سعی کنید وعده های غذایی خود را به پنج یا شش وعده کوچک تر در طول روز تقسیم کنید. این کار به هضم بهتر غذا و جذب بیشتر مواد مغذی کمک می کند و از احساس سنگینی و ناراحتی معده جلوگیری می کند. همچنین مصرف میان وعده های سالم بین وعده های اصلی می تواند به افزایش کالری دریافتی و تامین انرژی پایدار در طول روز کمک کند.
- انتخاب میان وعده های مغذی : میان وعده های دوران بارداری باید مغذی و پرانرژی باشند. به جای میان وعده های ناسالم مانند چیپس و شیرینی از میان وعده هایی مانند میوه ها ماست آجیل ها دانه ها تخم مرغ آب پز و سبزیجات با حمص استفاده کنید. این میان وعده ها علاوه بر تامین کالری ویتامین ها مواد معدنی و فیبر مورد نیاز بدن را نیز تامین می کنند.
- تهیه اسموتی های مغذی : اسموتی ها یک راه آسان و خوشمزه برای دریافت مقدار زیادی مواد مغذی در یک وعده هستند. می توانید اسموتی های مختلفی با استفاده از میوه ها سبزیجات ماست شیر آجیل ها دانه ها و پودرهای پروتئینی تهیه کنید. به عنوان مثال اسموتی موز و کره بادام زمینی اسموتی توت فرنگی و اسفناج یا اسموتی انبه و زنجبیل گزینه های خوبی هستند.
- استفاده از روغن های سالم در پخت و پز : به جای روغن های جامد و چربی های حیوانی از روغن های سالم مانند روغن زیتون روغن کانولا و روغن آووکادو در پخت و پز استفاده کنید. این روغن ها حاوی چربی های غیراشباع هستند که برای سلامت قلب و عروق و رشد مغز جنین مفید هستند. همچنین می توانید به سالادها و غذاهای خود روغن زیتون اضافه کنید.
- مصرف غذاهای غنی از آهن : کمبود آهن یکی از شایع ترین مشکلات تغذیه ای در دوران بارداری است و می تواند بر وزن گیری جنین تاثیر منفی بگذارد. غذاهای غنی از آهن شامل گوشت قرمز بدون چربی مرغ ماهی تخم مرغ حبوبات سبزیجات برگ سبز تیره و میوه های خشک هستند. برای افزایش جذب آهن این غذاها را همراه با منابع ویتامین C مانند مرکبات و فلفل دلمه ای مصرف کنید.
- مصرف غذاهای غنی از کلسیم : کلسیم برای رشد استخوان ها و دندان های جنین ضروری است. منابع خوب کلسیم شامل لبنیات (شیر ماست پنیر) سبزیجات برگ سبز تیره بادام و کنجد هستند. مصرف کافی ویتامین D نیز برای جذب کلسیم ضروری است.
- مصرف غذاهای غنی از اسید فولیک : اسید فولیک نقش مهمی در پیشگیری از نقص لوله عصبی در جنین دارد و همچنین برای رشد سلولی و تکامل جنین ضروری است. منابع خوب اسید فولیک شامل سبزیجات برگ سبز تیره مرکبات حبوبات و غلات غنی شده هستند. مصرف مکمل اسید فولیک از قبل از بارداری و در طول بارداری توصیه می شود.
- مصرف غذاهای پر فیبر : فیبر به هضم بهتر غذا جلوگیری از یبوست و تنظیم قند خون کمک می کند. منابع خوب فیبر شامل میوه ها سبزیجات غلات کامل و حبوبات هستند. مصرف کافی فیبر در دوران بارداری به سلامت مادر و جنین کمک می کند.
- پرهیز از غذاهای ناسالم : غذاهای ناسالم مانند غذاهای فرآوری شده فست فودها نوشیدنی های شیرین و تنقلات ناسالم ارزش غذایی کمی دارند و می توانند باعث افزایش وزن ناسالم مادر و کاهش وزن گیری جنین شوند. مصرف این غذاها باید محدود شود.
پیشگیری از وزن نگرفتن جنین
پیشگیری همواره بهتر از درمان است. با رعایت اصول تغذیه سالم و مراقبت های دوران بارداری می توان تا حد زیادی از وزن نگرفتن جنین پیشگیری کرد. راهکارهای پیشگیرانه شامل موارد زیر است :
- برنامه ریزی برای بارداری : اگر قصد بارداری دارید از چند ماه قبل از بارداری به تغذیه خود توجه کنید. وزن خود را در محدوده سالم نگه دارید رژیم غذایی متعادل و متنوعی داشته باشید و مصرف مکمل اسید فولیک را شروع کنید. در صورت داشتن بیماری های زمینه ای قبل از بارداری با پزشک خود مشورت کنید و وضعیت خود را کنترل کنید.
- مراقبت های دوران بارداری : به محض اطلاع از بارداری مراقبت های دوران بارداری را شروع کنید. به طور منظم به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید و تمام معاینات و آزمایش های توصیه شده را انجام دهید. دستورات پزشک را به دقت دنبال کنید و در صورت بروز هرگونه مشکل به پزشک اطلاع دهید.
- تغذیه سالم و متعادل در دوران بارداری : رژیم غذایی دوران بارداری باید شامل تمام گروه های غذایی اصلی باشد و مواد مغذی مورد نیاز مادر و جنین را تامین کند. از مصرف غذاهای ناسالم و فرآوری شده اجتناب کنید و به جای آن غذاهای تازه طبیعی و مغذی را انتخاب کنید. مصرف مکمل های دوران بارداری را طبق دستور پزشک ادامه دهید.
- کنترل وزن در دوران بارداری : افزایش وزن مناسب در دوران بارداری برای سلامت مادر و جنین ضروری است. میزان افزایش وزن توصیه شده به شاخص توده بدنی (BMI) مادر قبل از بارداری بستگی دارد. با پزشک خود در مورد میزان افزایش وزن مناسب برای خود مشورت کنید و سعی کنید وزن خود را در محدوده توصیه شده نگه دارید. افزایش وزن بیش از حد یا کمتر از حد مجاز می تواند خطرناک باشد.
- اجتناب از عوامل خطر : از عوامل خطر وزن نگرفتن جنین مانند سیگار کشیدن مصرف الکل و مواد مخدر استرس مزمن و عفونت ها اجتناب کنید. در صورت داشتن بیماری های زمینه ای مانند دیابت یا فشار خون بالا آنها را به خوبی کنترل کنید.
نتیجه گیری
تغذیه مادر نقش حیاتی در وزن گیری مناسب جنین ایفا می کند. با رعایت یک رژیم غذایی سالم و متعادل مصرف مکمل های دوران بارداری و مراقبت های پزشکی منظم می توان به وزن گیری ایده آل جنین کمک کرد و از عوارض احتمالی آن جلوگیری کرد. وزن گیری مناسب جنین نه تنها برای سلامت جنین در دوران بارداری بلکه برای سلامت بلندمدت کودک در دوران کودکی و بزرگسالی نیز بسیار مهم است. مادران باردار باید به تغذیه خود در این دوران توجه ویژه ای داشته باشند و در صورت داشتن هرگونه نگرانی در مورد وزن گیری جنین با پزشک متخصص زنان و زایمان مشورت کنند. به یاد داشته باشید که هر بارداری منحصر به فرد است و نیازهای تغذیه ای هر مادر ممکن است متفاوت باشد. مشورت با پزشک و متخصص تغذیه می تواند به شما در داشتن یک بارداری سالم و وزن گیری مناسب جنین کمک کند.
پرسش و پاسخ های متداول
۱. اگر ویار بارداری داشته باشم و نتوانم غذاهای سالم بخورم چه کار کنم؟
ویار بارداری یک مشکل شایع در اوایل بارداری است و می تواند باعث شود مادر نتواند غذاهای سالم بخورد. در این شرایط سعی کنید غذاهایی را انتخاب کنید که می توانید تحمل کنید حتی اگر خیلی سالم نباشند. مهم این است که چیزی بخورید و بدن خود را هیدراته نگه دارید. به تدریج سعی کنید غذاهای سالم را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. با پزشک خود در مورد مکمل های دوران بارداری مشورت کنید تا مطمئن شوید که مواد مغذی مورد نیاز خود و جنین را دریافت می کنید.
۲. چه مقدار افزایش وزن در دوران بارداری طبیعی است؟
میزان افزایش وزن طبیعی در دوران بارداری به شاخص توده بدنی (BMI) شما قبل از بارداری بستگی دارد. به طور کلی برای خانم هایی که وزن طبیعی دارند افزایش وزن ۱۱.۵ تا ۱۶ کیلوگرم در طول بارداری توصیه می شود. برای خانم های کم وزن افزایش وزن بیشتر و برای خانم های دارای اضافه وزن یا چاقی افزایش وزن کمتر توصیه می شود. با پزشک خود در مورد میزان افزایش وزن مناسب برای خود مشورت کنید.
۳. آیا مصرف مکمل های دوران بارداری برای وزن گیری جنین ضروری است؟
مکمل های دوران بارداری نمی توانند جایگزین یک رژیم غذایی سالم و متعادل شوند اما می توانند به تامین مواد مغذی ضروری که ممکن است از طریق غذا به اندازه کافی دریافت نشوند کمک کنند. مصرف مکمل اسید فولیک از قبل از بارداری و در طول بارداری برای پیشگیری از نقص لوله عصبی در جنین توصیه می شود. مصرف مکمل های آهن کلسیم ویتامین D و ید نیز در دوران بارداری مفید است. قبل از مصرف هرگونه مکمل با پزشک خود مشورت کنید.
توصیه نهایی : برای دریافت راهنمایی های تخصصی و متناسب با شرایط فردی خود در مورد تغذیه دوران بارداری و وزن گیری جنین حتماً با پزشک متخصص زنان و زایمان یا متخصص تغذیه مشورت کنید. آنها می توانند با بررسی وضعیت شما بهترین برنامه غذایی و مکمل های مورد نیاز را برایتان تجویز کنند و به شما در داشتن یک بارداری سالم و وزن گیری مناسب جنین کمک کنند.