انسان و جان در گفتمان ما : سخنی با رسانه ها

تا این دو در جایگاه واقعی خود ننشینند، بسیاری از عقب ماندگی ها و دشواری ها در سطوح خرد و کلان، از آزادی تا توسعه و تا امنیت و حقوق بشر و حقوق زن و کارگر و… حل نخواهد شد.  بنگریم در رسانه های مان تا چه اندازه دغدغه ها و حقوق انسانی و شکاف ها و دردهای طبقات ضعیف تر اجتماعی و اقتصادی را به واقع، و نه از سر مناقشات کم عمق سیاسی مدنظر قرار می دهیم؟

چرا مشاهیر شهیدند و کارگران قربانی؟

اندوه تلخ قربانی شدن ده ها کارگر هموطن در انفجار معدن طبس، قلب هر انسانی را به درد می آورد. کارگران نجیب معادن همچون کارگران کوره پزخانه ها، مجبور به پذیرش دشوارترین مصائبند. آنان با بیشترین تلاش، کمترین بهره را از سرمایه هایی می برند که منافع اصلی اش عموما متوجه دیگران است. داستان غم انگیز وضعیت عدالت اجتماعی در کشورمان، پیچیده تر از آن است که در این چند کلمه بگنجد و نیازمند اصلاح از سرچشمه است. اگر تا سیاستگذاری و اصلاح زیرساخت ها راه درازی است؛ اما آموزش کاربردی، ارتقای فرهنگ ایمنی و قوانین نظارتی و پیشگیری چندان دشوار نیست. علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد. وزارت، سازمان های ذی ربط و نظام مهندسی کشور مسوولیت سنگینی دارند.  از بعدی دیگر، داستان معادن و حوادث کار نظیر داستان سرمایه سوز حوادث جاده ای کشورمان، همچون بسیاری دیگر از مسائل ریشه ای ما، نیازمند تحول فکری و گفتمانی نسبت به دو منزلت مهم است: «منزلت انسان» و «منزلت جان» که متاسفانه اهتمام هماهنگ به این دو در جامعه و حکمرانی ما و حتی گفتمان بسیاری از نخبگان روحانی و دانشگاهی ما نازل است و ریشه بسیاری از مصائب در همین نفهته است.

 عدالت در پوشش رسانه ای/ چرا مشاهیر شهیدند و کارگران قربانی؟

گام های بسیاری باید برداشته شود. یک سطح، سطح بینش ها و نگرش ها و ارزش هاست و یک سطح، سطح تقنین و اجرا و اولویت ها و پروتکل ها و مراتب بعد ست. رسانه در همه سطوح به ویژه تغییر نگرش ها و تصحیح اولویت ها موثر است. با این مقدمه، در همین پیوند حداقل آنچه از رسانه ها در این مرحله انتظار می رود، توجه دادن مستمر به منزلت والای «انسان» و «جان انسان» و ترویج فرهنگ عدالت اجتماعی است. تا این دو در جایگاه واقعی خود ننشینند، بسیاری از عقب ماندگی ها و دشواری ها در سطوح خرد و کلان، از آزادی تا توسعه و تا امنیت و حقوق بشر و حقوق زن و کارگر و… حل نخواهد شد.  بنگریم در رسانه های مان تا اندازه چه دغدغه ها و حقوق انسانی و شکاف ها و دردهای طبقات ضعیف تر اجتماعی و اقتصادی را به واقع، و نه از سر مناقشات کم عمق سیاسی مدنظر قرار می دهیم؟ بنگریم در مجموع تیترها و یادداشت ها و فرصت ها و پوشش های رسانه ای و در روایت هایمان تا چه اندازه مشاهیر برخوردار از ثروت و قدرت، و تا چه اندازه دغدغه های اقشار شریف اما کم بهره از مکنت، نظیر معلمان و کارگران و کشاورزان و… جای گرفته اند؟ چرا کارگری که جان عزیزش را در کف دست می گذارد تا با عرق جبین و کد یمین، لقمه نان حلالی به سفره کم رونق فرزندش و خانواده چشم براهش برساند را سلبریتی نمی دانیم، اما چه بسیار سرشناسان غرق در ناز و نعمت و قدرت، تیترهای مان را اشغال کرده اند؟ حساب شهدای گلگون کفن میهن به کنار، اما چرا اگر مسوول سیاسی قدرتمندی یا شخص سرشناسی یا نماینده مجلسی در حادثه ای جان عزیزش قربانی شود، چنان تکریم می شود و شهید است، اما کارگر گمنامی که برای همین کشور در اعماق زمین تلاش می کند و جان نازنینش به آسمان پر می کشد، صرفا قربانی است و شهید خدمت خطاب نمی کنیم؟ چرا اگر فوتبالیست مشهوری زخم کوچکی بردارد، آه از نهاد همه بر می آید و ده ها تیتر را به خود اختصاص می دهد..
اما کارگری که پاهای رنج دیده اش در زیر خروارها سنگ له شده است، به فراموشی سپرده می شود؟ نمی گویم چرا آن هست، می گویم چرا این نیست و دلیل این تبعیض گفتمانی چیست؟

تصحیح روایت ها و بازنمایی ها

مراقب روایت های مان درباره شرافت کار و کارگری و ضرورت تصحیح نگرش ها باشیم. بازنمایی تصویر کارگران و اقشار زحمتکش، اما محروم جامعه در روایت های رسانه ای از اهمیت بسیار والایی برخوردار است. توقع بیشتر از رسانه هایی است که تعلق قوی تری به جامعه مدنی دارند. به خاطر داشته باشیم کارگر، یک کم سواد فرومانده در معیشت نیست، یک انسان پرتلاش و استوار است که نقشی مهم در توسعه کشور ایفا می کند و علاوه بر حقوق مادی، حفظ منزلت او از ضرورت های یک جامعه انسانی، اخلاقی و مدرن است. بازنشسته یک انسان بیکار نیست، یک کوه تجربه و نقطه اتصال نسل ها است و باید مغتنم دانسته شود و… آری، انسان ها می توانند مراتب شغلی و سطح عملکردی متفاوتی داشته باشند، اما جامعه ای که منزلت و کرامت انسان ها از شغل و مقام شان ناشی شود، بی تردید جامعه توحیدی و انسانی نیست. بیان پیشرو قرآن کریم را به یادآوریم که فرمود: (إِن أکْرمکُمْ عِنْدالله أتْقاکُمْ) و به یاد آوریم که کار و کارگری سیره پیامبران و ائمه هدی علیهم السلام بود. اگر متاسفانه فرهنگ رایج رسانه و ارزش های خبری در جهان امروز درگیر مشاهیر است، اما می توان گوشه ای نیز به درد و رنج مردمان بی نام و نشان این مرز و بوم اختصاص داد که جوهر و جواهر جامعه اند.

تجربه کارتن خواب ها

روزنامه نگاران شریف میهن، به توان تاثیرگذاری رسانه در اصلاح گفتمان ها، نگرش ها و روش ها واقفند

به یاد می آورم فردای روزی که در سطح شهر تهران دوربین های ساده خبرنگاران، کارتن خواب های محو شده در سیاهی شب استخوان سوز زمستانی را تیتر اول رسانه ها کردند، چه غوغایی در شهر برخاست و چگونه سیاستمداران به صف شدند تا بالشی زیر سر کارتن خواب ها بگذارند. حساب حقیقت یا نمایش آن داستان چیز دیگری است، اما اگر می خواهیم شاهد این تلخی های جان سوز و دردهای مکرر نباشیم، هر یک به سهم خود فرصتی به احیای انسان و جان در جهان و جامعه خود بر مبنای عدالت و انصاف بدهیم و در تغییر نگرش ها بکوشیم.

به سهم خود از صمیم قلب، این حادثه بسیار تلخ را تسلیت عرض می کنم و امید دارم با بذل توجه و پذیرش مسوولیت و اقدام مسوولانه، سرزمین عزیزمان، تلخکامی های کمتری را به خود ببیند. خداوند ارواح طیبه این عزیزان آسمانی را رحمت و به داغدیدگان شکیبایی و آرامش عنایت فرماید.

* این یادداشت اخیرا در شفقنا منتشر شده